2021 წლის 17 სექტემბერს გამოვიდა Netflix-ის ახალი სერიალი ”Squid Game”. ეს პირველი სამხრეთკორეული შოუა, რომელიც სტრიმინგის მსოფლიოს რეიტინგი სათავეში მოექცა. აღნიშნულმა სერიალმა 90 ქვეყანაში პირველი ადგილი დაიკავა, მათ შორის ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა აშშ, კანადა, მექსიკა, ბრაზილია.

Netflix-ის ხელმძღვანელმა ტედ სარანდოსმა აღნიშნა, რომ ”Squid Game” – სტრიმინგის ყველაზე ყურებადი არაინგლისურენოვანი პროექტია. უფრო მეტიც სერიალს ყველა შანსი გააჩნია Netflix-ის ყველაზე პოპულარულ პროექტად იქცეს. აშკარაა, რომ თვითონ შემქნელებიც კი არ მოელოდნენ ასეთ წარმატებას და ეს მათთვისაც მოულოდნელი აღმოჩნდა.

”Squid Game”-მა 100%-იანი შეფასება მიიღო Rotten Tomatoes-ზე და 8.3/10 IMD-ზე. ჰენრი ვონგი The Guardian-დან სერიალს ოსკაროსან «პარაზიტებს» ადარებს. ორივე პროექტის ფუნდამენტური საკითხი სამხრეთ კორეაში არსებული კლასობრივი უთანასწორობაა. როგორც პროექტის ავტორი აღნიშნავს, სამსახიობო შემადგენლობა და სერიალის გმირები ცალკე აღნიშვნის ღირსია, რომელთა დამსახურებით მაყურებელს მოუთმენლად სურს ნამუშევრის ბოლომდე ნახვა, იმის მიუხედავად რომ საკმაოდ ბევრი სისხლიანი და მძიმე სცენაა.

ჩვენ სერიალის დრამატურგიის, სცენარის და წარმოუდგნლად მაღალი პოპულარობის გარჩევას კინემატოგრაფის კუთხით არ ვაპირებთ, ეს საქმე თავისი საქმის პროფესიონალებს დავუტოვოთ. ჩვენ ამ სერიალის საბაზისო საკითხზე – სოციალურ უთანასწორობაზე, კლასობრივ ბრძოლაზე და ჭარბვალიანობაზე გვსურს ყურადღების გამახვილება.

ეკონომიკური უთანასწორობა და კლასობრივი ბრძოლა

ჭარბი მუშაობა, მინიმალური ანაზღაურება და არასტაბილური დასაქმება – ეს ყველაფერი გვიანდელი კაპიტალიზმის ქრონიკული დაავადებებია სამხრეთ კორეაში და არამარტო. ეს სოციალური პრობლემები საკმაოდ ავთენტურად არის ასახული ”კალმარის თამაშში”. სერიალის მთავარი გმირი და სასიკვდილო თამაშების სხვა მონაწილეები ვალებში ჩაფულული პრეკარიატის წარმოადგენლები არიან. პრეკარიატი არამუდმივად დასაქმებული არასტაბილური პროლეტარიატია, სამხრეთკორეული მშრომელების 40%-ზე მეტს სწორედ ისინი წარმოადგენენ.

სამხრეთკორეული ეკონომიკის დირიჟორები კორპორატიული კონგლომერატები არიან, კორეელები მათ Chaebol-ს ეძახიან, ანუ «პლუტოკრატებს». მშრომელების ექსპლუატაცია და სახიფათო შრომითი პირობები ამ მსხვილი კორპორაციების განუყოფელ ნაწილს შეადგენს. ეს სერიალშიც ხაზგასმულია, როდესაც პაკისტანური ეთნიკური წარმომავლობის გმირს, ალის, ქარხნის უფრო მის კუთვნილ ხელფასს არ უხდის.

სამხრეთ კორეა წლიური სამუშაო საათების მიხედვით მსოფლიოში მე-3 ადგილზე იმყოფება და ასევე მე-3 ადგილზეა ეკონომიკური განვითარებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციის (OECD) წევრ ქვეყნებს შორის სამუშაო ადგილზე სიკვდილიანობით.

ერთ-ერთ სერიაში ადგილობრივი ტელევიზიით ვიგებთ, რომ „კორეა მეორე ყველაზე დაკრედიტებული ქვეყანაა მსოფლიოში“, ნიშანდობლივია რომ უშუალოდ თამაშების მონაწილეების უმრავლესობა საკუთარი ნებით თუ გარემოებათა დამთხვევის შედეგად იმდენად არიან ვალებში ჩაძირულები, რომ ნორმალურ ყოფა-ცხოვრებაზე უკვე გადაწურული აქვთ იმედი და მზად არიან გარისკონ ყველაზე მნიშვნელოვანი, რაც კი გააჩნიათ, საკუთარი სიცოცხლე.

2016 წელს სამხრეთ კორეაში ყველაზე მაღალი შემოსავლების მქონე 10%-ზე საერთო შემოსავლების 45% მოდიოდა. უძრავ ქონებასთან დაკავშირებულმა სპეკულაციებმა საბინაო კრიზისი გამოიწვია, ხოლო სამედიცინო სფეროს და განათლების პრივატიზაციამ სამხრეთ კორეაში სოციალური სიდუხჭირე კიდევ უფრო გამძააფრა. ეს კარგად ჩანს სერიალის დასაწყისშიც, როდესაც მთავარი გმირი სონ-გი ხუნის დედა საავადმყოფოში მოხვდა, მაგრამ დაზღვევის და შესაბამისი ფულადი სახსრების არქონის გამო სიკვდილის პირას მყოფმა ქალბატონმა საავადმყოფო დატოვა.

1980-იან წლებში სამხრეთ კორეაში ნეოლიბერალური რეფორმების გატარება დაიწყეს, რამაც მნიშვნელოვნად შეამცირა ადგილობრივი ბაზრის დაცულობა და ფაქტიურად პროტექციონიზმი განზე გააგდო. ამ პერიოდში ადგილობრივი ბაზარი და რესურსები გაიხსნა უცხოელი ინვესტორებისთვის მუშათა კლასის ინტერესების უგულებელყოფის ხარჯზე. 1990-იან წლების შუახანებში ქვეყანამ 100$ მლრდ.-მდე ოდენობის უცხოური ვალები მიიღო. 1997 წლის აზიის ფინანსური კრიზისის დროს სამხრეთკორეული ეკონომიკა მნიშვნელოვნად დაზარალდა, რადგანაც უცხოურმა კაპიტალმა ქვეყანა დატოვა. მოსალოდნელი დეფოლტის შიშით სამხრეთ კორეა იძულებული შექმნა საერთაშორისო სავალუტო ფონდისთვის (IMF) მიემართა სესხების მისაღებად.

ერთის შეხედვით სამხრეთ კორეა განვითარებული, მდიდარი ქვეყანაა თუმცა ამის მიღმა ჩაგრული და ექსპლუატირებული მრავალმილიონიანი პროლეტარიატი იმალება. მშრომელების პირობები ხშირად შემზარავი და სავალალოა, როდესაც ისინი იძულებულები არიან 2X2მ-ის ფართობის ოთახები იქირაონ და უფრო უარეს პირობებში იცხოვრონ, ვიდრე ციხეში – დამნაშავეებმა. უფრო მეტი სიცხადისთვის შეგიძლიათ სამხრეთ კორეელი რეჟისორის ბონგ ჯუნ ჰოს ფილმი „პარაზიტი” იხილეთ, სადაც ძალიან კარგად არის აღწერილი “სოციალური უთანასწორობის” თემატიკა.

ეს ვრცელი შესავალი სამხრეთ კორეის ეკონომიკურ და პოლიტიკურ მდგომარეობაზე მკითხველს დაეხმარება სერიალის წინაპირობის გასაგებად. ზოგადად სოციალური და ეკონომიკური უთანასწორობის თემა კორეულ კინემატოგრაფში დიდი პოპულარობით სარგებლობს.

დემოკრატიის ილუზია და კაპიტალიზმის რეალური სახე

პირველი თამაშისთანავე მოთმაშეები იგებენ, რომ სასიკვდილო მახეში მოხვდნენ და მათ ნახევრად სათამაშო სოციუმში მომენტალურად კონსენსუსამდე მისვლის საკითხი დგება დღის წესრგიში – წესების მიხედვით თამაშის დატოვება მხოლოდ უმრავლესობის გადაწყვეტილებითაა შესაძლებელი, სულ კი 456 მოთამაშეა. აი სწორედ აქაა დამალული დემოკრატიის მთავარი მახე: ურთიერთსაწინააღმდეგო განზრახვები მოთამაშეების სამკვდრო-სასიცოცხლოდ აპირისპირებს. ადამიანები, ვისაც თამაშის დატოვება სურთ, მათ წინააღმდეგ იწყებენ გააფთრებულ ბრძოლას, ვისაც თამაშში დარჩენა სურს. ეს სიტუაცია დღევანდელ მსოფლიოში მიმდინარე მოვლენების კარგი გამოძახილია, სხვადასხვა იდოლოგიების მატარებლებს ერთმანეთთან ნებსით თუ უნებლიეთ აპირისპირებენ და ხანდახან ეს დაპირისპირებები უკიდურესად მძაფრდება და საქმე სამოქალაქო ომებამდე მიდის.

ამის შემდგომ ყველაზე საინტერესო იწყება: როგორც სერიალიდან ვიგებთ, არჩევანი – ილუზიაა. მაყურებლებს აჩვენებენ, რომ ღარიბების გადარჩენისთვის საბედისწერო თამაში, რეალურად მდიდრების რეალითი შოუა. თამაშის განმკარგულებელი შავ სახასიათო ნიღაბში მოთამაშეებს ატყობინებს, რომ მათ თანასწორი უფლებები აქვთ და გამრჯვების შანსი ნებისმიერ მათგანს გააჩნია. ესაა სწორედ კაპიტალიზმის მთავარი მაქსიმა: თავისუფალი ბაზარი ნებისმიერ მოქალაქეს აძლევს წარმატების შანსს, მთავარია სურვილი, უნარები და აზარტი. სწორედ ამ აზრის კულტივირება ხდება დაურეგულირებელი კაპიტალიზმის აპოლოგეტების მიერ ტელევიზიით, რადიოთი, კინოთი თუ კომუნიკაციის სხვა საშუალებებით, რომ ნიჭიერ და შრომისმოყვარე ადამიანებს გამდიდრების და დიდძალი ქონების დაგროვების შანსი აქვთ, თუმცა სტატისტიკა გვიჩვენებს, რომ ეს შანსები წარმოუდგენლად მცირეა გეოგრაფიული არეალის მიუხედავად. მთელი უბედურება კი ისაა, რომ ხალხი თანასწორი არ იბადება, ჩვენი საზოგადოება პრივილეგიების და მკაცრი იერარქიის მანკიერი პრაქტიკაზეა დაფუძნებული, რისი გადალახვაც ძალიან ხშირად ურთულესია.

თამაშის მასპინძელი ხმამაღლა აცხადებს, რომ ყველა ყველა მოთამაშე თანასწორია, მაგრამ ისეთ პირობებს ქმნის, როდესაც მათი უპირატესობა უბრალო შეთხვევაზეა დამოკიდებული. არცერთმა მოთამაშემ წინასწარ არ იცის, თუ რისი თამაში მოუწევს და საშუალებებს ალალბედზე არჩევს. პირველი თუ ბოლო სათამაშო ნომერით ასპარეზობა, ქალებით თუ ძლიერი მამაკაცებით დაკომპლექტებული გუნდი – რა იქნება უმჯობესი წანასწარ არავინ არ იცის. შეთხვევის დამარცხება შეუძლებელია, არჩევნის ილუზია კი მოთამაშეების უმრავლესობას ადამიანურობას უკარგავს, მთავარი გმირის სონ-გი ხუნის გარდა. თავის გადასარჩენად ისინი მზად არიან კონკურენტები სიცოცხლეს გამოასალმონ და ყველაზე სუსტებს იშორებენ თავიდან. რაიმე სამართლიანობაზე საუბარიც კი ზედმეტია, თამაშიც ისეთივე სასტიკია, როგორც რეალობა, უბრალოდ იქ ბევრად უფრო სწრაფად კვდებიან.

ცინიზმის პიკი

აუცილებლად უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ცოტა ცინიკური და კომიკურია, როდესაც ეკონომიკური უთანასწორობის და კაპიტალიზმის კრიტიკა ამერიკული კორპორაციის, Netflix-ის მიერ შექმნილ პროდუქტშია გაჟღერებული. Netflix საკუთრივ ამ ეკონომიკური უთანასწორობის გაღრმავებაში საკუთარ აქტიურ როლს თამაშობს. ასე მაგალითად 2020 წელს კომპანიამ რეკორდული მოგება მიიღო, ხოლო ეფექტური საგადასახო განაკვეთის სახით მხოლოდ 0.9% გადაიხადა, $2.8 მლრდიანი მოგების პირობებში, $24 მლნ.

გიორგი მდივანი

აქამდე ჟერარდ და დღეიდან “კომენდანტე” პიკემ Movistar-თან ინტერვიუში სუპერ ლიგის შესახებ ისაუბრა და კაპიტალიზმსაც გაჰკრა კბილი.

“საკუთარი თავი პრეზიდენტი ლაპორტას ადგილას წარმომიდგენია, როცა კლუბი ძალიან რთულ ფინანსურ მდგომარეობაშია. ის “ბარსელონასთვის” საუკეთესოს გაკეთებას ცდილობს. ჩვენი გუნდი სუპერლიგის ერთერთი დამფუძნებელია და ამ გადაწყვეტილების მთავარი საფუძველი კლუბის ფინანსური მდგომარეობა იყო.

ფეხბურთელის თვალით რომ შევხედო, გლობალურად, არ ვფიქრობ, რომ ეს ნაბიჯი გრძელვადიან პერსპექტივაში ფეხბურთისთვის პოზიტიური იქნება. გრანდები ერთად იქნებიან და ყოველ სეზონში 5 სხვადასხვა გუნდი დაემატება. ამბობენ, რომ ეროვნულ ჩემპიონატს არ დატოვებენ. თან, როცა ჩემპიონთა ლიგას 3,5 მილიარდი ევრო მოაქვს, სუპერლიგა სამჯერ მეტს მოიტანსო. მათემატიკაში ასე კარგად ვერ ვერკვევი.

სატელევიზიო უფლებების ექსპერტებს თუ ვკითხავთ, ამბობენ, რომ ბაზარი ასეთი აღარ იქნება. დასაწყისისთვის ამბობენ, რომ ეროვნული ჩემპიონატები იარსებებენ. ამისათვის სპეციალურ საინტვესტიციო ფონდებს შექმნიან, საბანკო საზოგადოებებს.

როცა წაგებისკენ წავლენ, თამაშებს ვიქენდებზე გადაიტანენ, სათამაშო დღეები ოთხშაბათი და შაბათი იქნება. მე ასე ვფიქრობ. იმ ფულს ჩაიგდებენ ხელში, რასაც ეროვნული ლიგები გამოიმუშავებენ. ამის მისაღწევად კი მთელ სისტემას ანგრევენ. რა გვინდა, რომ “სევილია”, “ვალენსია”, “ლესტერი”, “ნაპოლი”,… გაქრეს?

როგორც მე ვხედავ, ყველაფერი აქით მიდის. თუ ეს სურთ, გადადგან ნაბიჯი, თუმცა ჩვენ გვეცოდინება. ეს ამერიკული მოდელია, ასეთი რამეები იქ აქვთ და კარგი რამ არის. საქმე იმაშია, რომ ეს მოდელი უნდა შეიცვალოს. ბალანსი უნდა შევქმნათ, სადაც დიდი კლუბები არც ისე დიდ კლუბებთან ერთად იარსებებენ.

ლა ლიგისა და უეფას ტურნირებში მონაწილე კლუბებს უფრო მეტი წონა უნდა ჰქონდეთ, ვიდრე დაბალი დონის ჩემპიონატების წარმომადგენლებს. მეტი ხმა, მეტი შემოსავალი. მაგრამ, ყველაფრიდან გაქცევა, მთელი ეკოსისტემის მოშლა. ადამიანებს სამსახურებს ართმევენ…

ეს იმის ანარეკლია, რაც საზოგადოებაში ხდება. ეს წმინდა და დაუნდობელი კაპიტალიზმია. ეს იდიალური მოდელი არაა, უფრო დაბალანსებული სისტემა უნდა ვიპოვოთ,”– განაცხადა პიკემ.

ერიკ რეინერტი გახლავთ ცნობილი ნორვეგიელი ეკონომისტი, ჰარვარდისა და კორნელის უნივერსიტეტების კურსდამთავრებული, ეკონომიკური ბესტსელერის ”როგორ გამდიდრდნენ მდიდარი ქვეყნები და რატომ რჩებიან ღარიბი ქვეყნები სიღარიბეში” ავტორი. მისი ეპოქალური ნაშრომი შარშან ქართულ ენაზეც გამოიცა, რაც ეკონომიკით და პოლიტიკით დაინტერესებული ქართველი მითხველისთვის უფრო სასიამოვნო გამონაკლისს წარმოადგენს, რადგანაც მსგავსი ლიტერატურა ქართულად იშვიათად გამოდის. აღნიშნული ნაშრომი მსოფლიო ეკონომისტების ასოციაციამ ბოლო ასწლეულის 50 უმნიშვნელოვანესი წიგნის სიაში შეიყვანა.

რეინერტის წიგნის მთავარი იდეა, რასაც ავტორი უხვი არგუმენტირებული მასალით ანვითარებს იმაში მდგომარეობს, რომ მდიდარი ქვეყნები სახელმწიფო ჩარევის, პროტექციონიზმის და სტრატეგიული ინვესტიციების კომბინირების წყალობით გამდიდრდნენ და არა თავისუფლი ვაჭრობის წყალობით.

რამდენიმე წლის წინ რეინერტმა ვრცელი ინტერვიუ მისცა რამდენიმე უკრაინულ გამოცემებს zn.ua-ს, day.kyiv.ua-ს, სადაც უკრაინის და საქართველოს ეკონომიკურ გამოწვევებზეც საუბრობს. ბევრი აქცენტი საკმაოდ სწორედაა დასმული და ამიტომაც ძირითად მომენტებზე გავამახვილეთ ყურადღება, რაც ქართველი მკითხველისთვის საკმაოდ საინტერესო უნდა იყოს.

უცნაურია, რომ ის ორი ქვეყანა, რომლებიც ყველაზე რეაქტიულები აღმოჩნდნენ საბაზრო რეფორმების დანერგვის კუთხით და რადიკალურად გაუხსნეს საკუთარი ბაზრები მსოფლიოს – უკრაინა და საქართველო, დღესდღეობით იმ ქვეყნებად გვევლინებიან, სადაც საზოგადოების ყველა ფენა (საქართველოში თითქმის ყველა ფენა) უფრო ღარიბია, ვიდრე 1989 წელს, როდესაც კომუნიზმი დაეცა. ამ ინფორმაციის დამადასტურებელი მასალები მსოფლიო ბანკის ყოფილმა ეკონომისტმა ბრანკო მილანოვიჩმა შეაგროვა. (ბრანკო მილანოვიჩი ტომას პიკეტისთან ერთად უთანასწორობის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი მკვლევარია. 2016 წელს მან გამოაქვეყნა წიგნი სახელად ‘Global Inequality – A New Approach for the Age of Globalization’.)

1989 წელს ვინმეს რომ ეთქვა, მიახლოვებით 30 წელში ზოგიერთი ყოფილი კომუნისტური ქვეყნები უფრო ღარიბები იქნებიან, ვიდრე კომუნიზმის დროს, მე ვეტყოდი: ”ეს შეუძლებელია”. კომუნიზმი ხომ არ იყო ძალიან დინამიური სისტემა. მაგრამ ერთის მხრივ ჩინეთი და ბელარუსი, და მეორეს მხრივ რუსეთი და უკრაინა რომ შევადაროთ, შევამჩნევთ რომ მნიშვნელოვანია აგრეთვე ისეთი ცნება, როგოროცაა გადასვლის ოპტიმალური სიჩქარე.

«ევროპული ბაზარი მკაცრად იცავს საკუთარ მწარმოებლებს. მაგრამ ამის შესახებ ხმამაღლა არ საუბრობენ»

იცით თუ არ როდის შეამცირა ევროკავშირმა ბოლოს ტარიფები იაპონურ ავტომობილებზე? ბოლო 10%? ეს ტარიფი ევროკავშირში იაპონურ ავტომობილებზე 2019 წელს მოხსნეს. მაგრამ ამის შესახებ ხმამაღლა არ საუბრობენ. არავინ არ აღიარებს იმას, რომ ევროპული ბაზარი მკაცრად იცავს თავის მწარმოებლებს.

ის რაც ჩვენ ყველამ – დასავლური სამყაროს მეცნიერებმა ვერ შევძელით რომ გაგვეგო, ის არის რომ კომუნიზმი და ნეოლიბერალიზმი ერთდროულად კოსმოპოლიტური იდეოლოგიები იყო. იმ გაგებით, რომ ამ იდეოლოგიების თანახმად ნაციონალურ სახელმწიფოს არ აქვს მნიშვნელობა.

მე მგონია, რომ უკრაინამ და საქართველომ ვერ გაიარეს ის ეტაპი, რომელსაც მე «ჯანსაღ ნაციონალიზმს» დავარქმევდი. ჯანსაღი ნაციონალიზმია, როდესაც თქვენ ცდილობთ თქვენი ქვეყნის ინტერესების დაცვას, მაგრამ ამავდროულად თქვენ სხვა ქვეყნებსაც აძლევთ იგივეს კეთების საშუალებას. XIX საუკუნის ნაციონალიზმი ჩრდილოეთ ევროპაში ზუსტად ასეთი იყო. ფუნქციონირებადი ნაციონალიზმი უნდა იყოს სიმეტრიული იდეა: ”მე ვიცავ ჩემს ინტერესებს, მაგრამ ჩვენს მაინც შეგვიძლია საერთო ენა გამოვნახოთ.

თავისუფალი ვაჭრობა ყოველთვის ხელსაყრელია ჰეგემონი ქვეყნებისთვის. XIX საუკუნის 20-იან წლებში ჰეგემონის როლში ინგლისი იყო, ამის შემდგომ XX საუკუნეში ეს სტატუსი აშშ-მა მოირგო.

რეალურად ე.წ ”კლასიკური” ეკონომიკური თეორია მდიდარი ქვეყნების ინტერესებს წარმოადგენს და შესაბამისად მათ მიერ იქმნება. დევიდ რიკარდოს თეორია 1817 წ. ვაჭრობის სარგებლიანობის შესახებ შექმნილი იყო სამუშაობის საათების ბარტერის საფუძველზე, ანუ საუბარია არა საქონლის გაცვლაზე, არამედ სამუშაო საათების გაცვლაზე. ამერიკელები არ ”დაგოიმდნენ” ამ თეორიით. მათ განაცხადეს, რომ ნებისმიერი პროდუქტი ინგლისიდან მხოლოდ ექსპორტისთვისაა ვარგისი, ამიტომაც ინგლისმა, როგორც ყველაზე ინდუსტრიულმა ქვეყანამ (იმ მომენტისთვის) შექმნა ეს თეორია საკუთარი ხეირისთვის. ანუ იმ მომენტისთვის ეს ნიშნავდა იმას, რომ ინგლისი სამრეწველო პროდუქტებს აწარმოებს, ხოლო სხვა ქვეყნები – ნედლეულს. ამერიკელებმა ფაქტიურად განაცხადეს, რომ ეს იყო ”ბლეფი” და აღნიშნული თეორია მათთვის შესაფერისი არ იყო. მაგრამ შინაარსობრივად მსგავსი მიდგომაა დღესაც, როდესაც ევროკავშირი უკრაინას სთავაზობს რომ ნედლეული აწარმოოს, ხოლო თვითონ ამ ნედლეულის გამოყენებით მზა პროდუქტების დამზადება სურს. რა თქმა უნდა ესეც ”ბლეფია”.

ისტორია ხშირად გვკარნახობს რაღაცეებს. 1930-იან წლებში ორმა ახალმა და მნიშვნელოვანმა ევროპულმა ერმა, იტალიის და გერმანიის სახით მოირსროლა კოსმოპოლიტიზმი – როგორც კომუნიზმი, ასევე დასავლური ლიბერალიზმი. დღესდღეობით რაღაც მსგავსი ხდება აშშ-ში, ლიბერტარიანიზმი კვდება, მაგრამ ახალი ტიპის კაპიტალიზმი გამოდის ასპარეზზე, არც თუ ისე ლამაზი ფორმით.

ამიტომაც როდესაც თქვენს მომავალს ამ პერსპექტივიდან შეხედავთ, დაინახავთ, რატომ არის საჭირო დასავლეთის დარწმუნება იმაში, რომ თქვენ უნდა იყოთ ნაციონალისტური. თქვენ ერთ უტოპიურ რწმენას გაექეცით, იმიტომ რომ მეორე, ლიბერტარიანული უტოპია დაიჯეროთ? ისტორიამ დაგვანახა, რომ ისიც არასწორია. თუ ერთი პოლიტიკური ექსტრიმი შეცდომაა, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ მეორე პოლიტიკური უკიდურესობა სწორია.

უკრაინის და საქართველოს ბევრი პრობლემა «არასამართლიანი ხელშეკრულებებით» არის განპირობებული. «არასამართლიანი ხელშეკრულებების» იდეა ძალიან კარგად ჩანს ჩინეთის და იაპონიის ისტორიაში. ის ხელშეკრულებები, რაც ამ ქვეყნებმა დადეს, არ უნდა გაეკეთებინათ.

იაპონიის ეკონომიკური აღმოჩენა 1853-54 წლებში მოხდა, როდესაც ამერიკელი ადმირალი პერი იაპონიას მიადგდა და შემდეგი რამ განაცცხადა: «მე მინდა, რომ თქვენ ხელი მოაწეროთ თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულებას; მე ერთი წლის შემდეგ დავბრუნდები და თუ თქვენ ხელს არ მოაწერთ, მე თქვენ დაგბომბავთ» როდესაც ის დაბრუნდა, იაპონელებმა იმ მხელშეკრულებას ხელი მოაწერეს, რაც არ უნდა ექნათ. იმ დროს შეერთებული შტატები მეტისმეტად იცავდნენ საკუთარ მწარმოებლებს, მაგრამ იაპონიისგან თავისუფლ ვაჭრობას ითხოვნდნენ.

ჩინეთსან მსგავსი გამოცდილება ჰქონდათ, რასაც ისინი «არასამართლიან ხელშეკრულებებს» უწოდებენ. ევროპელებმა ”ოპიუმის ომების” წყალობით ისინი აიძულეს დათანხმებოდნენ თავისუფალ ვაჭრობას. შედეგად ჩინელები ძლიერ დაზარალდნენ.

იაპონელებმა და ჩინელებმა დაკარგეს ის, რასაც თავის დროზე «სატარიფო ავტონომია» ეწოდებოდა, მათ აღარ შეეძლოთ საკუთარი სავაჭრო პოლიტიკის გადაწყვეტა. ეს ისაა, რაც მოხდა უკრაინაში (ანალოგიურად საქართველოში – რედ. შენიშვნა) – თქვენ ხელი მოაწერეთ ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულებას თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ, რასაც სხვა პირობებში ალბათ ხელს არ მოაწერებდით. უკრაინელი პოლიტიკოსები მეუბნებიან, რომ საეჭვოა ვინმემ უკრაინაში წაიკითხოს ის, რასაც ხელი მოეწერა.

ძალიან ბევრი ადამიანი იდეოლოგიების ზედაპარზე ტივტივებს და ძალიან ცოტა ინტერესდება რეალობით. ეს ნაწილობრივ თანამედროვე ეკონომიკის აბსტრაქტული სწავლების მეთოდის შედეგია.

უკრაინას ჰქონდა A სტრატეგია, რომელის არსიც მდგომარეოდა შემდეგში – «ჩვენ გავაკეთებთ ისე, როგორც დასავლეთი გვეუბნება და ყველაფერი წესრიგში იქნება». ეს იყო გეგმა «А». ამ გეგმამ არ იმუშავა.

ახლა თქვენ უნდა გადახვდით გეგმა B-ზე. გაგაჩნიათ თქვენ ეს გეგმა? მე გირჩევთ, რომ არ უსმინოთ თქვენზე მდიდრებს, უბრალოდ შეისწავლეთ მათი გამოცდილება. საბოლოო ჯამში თქვენ უნდა მიიღოთ გეგმა B, რომელიც იქნება ერთგვარი ნაციონალური კონსენსუსი.

ეროვნული კონსენსუსის მისაღწევად უკრაინა უნდა მიუბრუნდეს დასავლეთს და უთხრას: ”გამარჯობა! ღარიბი უკრაინა თქვენს ინტერესებში არაა. თუ თვქენ გსურთ, რომ ჩვენი ვიყოთ თქვენი ბუფერი რუსეთისგან, თქვენ არ შეგიძლიათ ჩვენ ვაჭრობის ხელშეკრულებებით მოგვახრჩოთ, რაც უკრაინულ პენსიას ბევრად უფრო დაბალ ნიშნულზე აჩერებს, ვიდრე მისი რუსული ანალოგია. თქვენ დასავლეთში, ეტყობა ვერც კი ხვდებით, რომ ჩვენ ისე გვაღარიბებთ, რომ ჩვენ საკუთარი თავის დაცვის საშუალებაც კი არ გვაქვს”

კომუნიზმის შიშით დასავლეთმა «მარშალის გეგმა» შექმნა. ეს მდიდარი ქვეყნების შექმნის განსაკუთრებით წარმატებული ისტორია იყო.

‘‘რუსეთის ჩარევის და გავლენის შეჩერების საუკეთესო საშუალებაა მისი მეზობლების გამდიდრება, რუსეთზე მეტად. ”

ერიკ რეინერტი

აი ამიტომაც მე თქვენ გეუბნებით: ”ნუ გააკეთებთ იმას, რასაც თქვენ ამერიკელები გეუბნებიან, გააკეთეთ ისე, როგორც ამერიკელები აკეთებენ. სწორედ ასე ამბობდნენ ამერიკელები 1820-იან წლებში: ”ნუ გააკეთებთ იმას, რასაც ინგლისელები გეუბნებიან, გააკეთეთ ის, რასაც ინგლისელები თვითონ აკეთებდნენ”

ერიკ რეინერტი

ბერტელსმანის ფონდის კვლევის თანახმად ინდუსტრიული ქვეყნების მაცხოვრებლები ყველაზე მეტად ხეირობენ გლობალიზაციისგან.

ყოველწლიური ანგარიში ფონდმა 2018 წლის 8 ივნისს წარადგინა.

ამ კვლევის თანახმად გერმანია მსოფლიოში მე-6 ადგილზე იმყოფება იმ პოზიტიური იმპულისის მიხედვით, რაც გლობალიზაციას მოაქვს. პირველი ხუთეული შემდეგნაირად გამოუიყურება: შვეიცარია, იაპონია, ფინეთი, ირლანდია, ისრაელი. აი მაგალითად ინდოეთის და ჩინეთის მოსახლეობა კი უპირატესად გლობალიზაციის ნეგატიურ შედეგებს აწყდება და იმ სიის ბოლოში არიან, რომელიც 42 ინდუსტრიული და განვითარებადი ქვეყნისგან შედგება. რუსეთი, რომელმაც 39-ე ადგილი დაიკავა ასევე რეიტინგის აუტსაიდერთა რიგებში იმყოფება.

რუსეთი, ჩინეთი და ინდოეთი რეიტინგის ბოლოში

გერმანიის მშპ (ინფლაციის გათვალისწინებით) გლობალიზაციის წყალობით იზრდებოდა, 1990-2016 წლებში მშპ ერთ სულ მოსახლეზე წელიწადში 1150 €-თი იმატებდა. შვეიცარიაში 1900 €-თი, ხოლო რუსეთში ეს მაჩვენებელი 116€-ს ტოლია. ჩინეთში და ინდოეთში ანალოგიური მაჩვენებელი 79€ და 22€-თი იზრდებოდა წლიურად ერთ სულ მოსახლეზე.

აშშ-ის საშუალო მაჩვენებლები აქვს

ამ პერიოდის განმავლობაში აშშ-ში მშპ 445€-თი იზრდებოდა ერთ სულ მოსახლეზე, რამაც აშშ-ის ამ რეიტინგის შუაში მიაკუთვნა ადგილი. აშშ-ში გლობალიზაციის მაღალი ხარისხით დაიწყეს, მაგრამ 1990 წლის შემდეგ პრაქტიკულად არ ანვითარებდნენ საერთაშორისო ეკონომიკურ კონტაქტებს, რაც აისახა მშპ-ის ზრდის მაჩვენებელზე.

სხვათაშორის აშშ-სა და ევროკავშირს შორის ეკონომიკური ურთიერთობები ბოლო ათწლეულობის განმავლობაში ყველაზე საგანგაშო კრიზისის ფაზაში იმყოფება. 2018 წლის მაისში ევროკავშირმა მსოფლიოს სავაჭრო ორგანიზაციას (WTO) მიაწოდა საპასუხო საბაჟო გადასახადების სია, რაც დაწესდება აშშ-ის მხრიდან ანალოგიურ ნაბიჯზე რკინის და ალუმინის ნაწარმისთვის.

საბაჭო გადასახადის ოდენობა 2.8€ მლრდ.-ს შეადგენს. პროდუქტების სია, რომლებზეც ეს საბაჟო გადასახადი ვრცელდება რამდენიმე ათეული დასახელების პროდუქტს მოიცავს, მათ შორის სოფლის მეურნეობის პროდუქციას (სიმინდი, ბრინჯი, შტოში), კვების პროდუქტები (ფორთოხლის წვენი, არაქისის კარაქი), ვისკი, თამბაქოს ნაწარმი, კომეტიკა, ტანსაცმელი, მეტალურგიული წარმოების პროდუქცია, კატერები, იახტები და ა.შ. მათზე 25%-იანი საბაჭო გადასახადი იქნება დაწესებული.

2020 წელს ევროკავშირმა ამერიკულ პროდუქტებზე ახალი ტარიფების დაწესება გადაწყვიტა საკუთარი ეკონომიკური ინტერესების დასაცავად.

წარმოდგიდგენთ იტალიური წარმოშობის ცნობილი ამერიკელი ეკონომისტის, ბრიტანეთის სასექსის უნივერსიტეტის ეკონომიკის პროფესორის, თანამედროვეობის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი მოაზროვნის, მარიანა მაცუკატოს პუბლიკაციის თარგმანს, რომელიც  The New York Times-ში გამოქვეყნდა მიმდინარე წლის ივლისში.

ვის მივმართავთ დახმარებისთვის, როდესაც ეკონომიკა კრიზისშია? მთავრობებს და არა – კორპორაციებს. როდესაც ეკონომიკა ყვავის, ჩვენ ვუგულებელვყოფთ მთავრობებს და კორპორაციებს სარგებლების მიღებით ტკბობის შესაძლებლობას ვაძლევთ.

ეს 2008 წლის ფინანსური კრიზისის ისტორია იყო. მსგავსი ამბავი დღესაც მეორდება. მთავრობებმა სტიმულირების ანტიკრიზისულ პაკეტებში ტრილიონები დახარჯეს სტრუქტურების („მოქალაქეთა დივიდენდის“ სახით, რომელიც სარგებელს მოუტანდა საჯარო ინვესტიციებს) შექმნის გარეშე, რაც მოკლევადიან ღონისძიებებს ინკლუზიური, მდგრადი ეკონომიკის ჩამოყალიბების საშუალებად გარდაქმნის.  

ეს გულისხმობს  უთანასწორობის მიზეზის განსაზღვრას: ჩვენ ვახდენთ რისკების ნაციონალიზებას, მაგრამ ვახორციელებთ სარგებლის პრივატიზაციას. ამ თვალსაზრისით, მხოლოდ ბიზნესი ქმნის ღირებულებას; მთავრობები, უბრალოდ, ხელს უწყობენ პროცესს და ასწორებენ ”საბაზრო ჩავარდნებს”.

კორონავირუსით გამოწვეული კრიზისი არსებული დინამიკის შეცვლისა და უკეთესი გარიგების მოთხოვნის შესაძლებლობას იძლევა. ამისათვის კვლავ უნდა განვსაზღვროთ ფასეულობით ცნება. ფასისა და ღირებულების მნიშვნელობას ჯერ კიდევ ერთმანეთში ვურევთ; ამ დაბნეულობამ გამოიწვია უთანასწორობა და შეცვალა საჯარო სექტორის როლი.

ფასეულობის ჩვენებური აღქმა განპირობებულია პოლიტიკოსებისა და ეკონომისტების მიერ, რომლებიც მას განიხილავენ, როგორც გაცვლის საგანს: არსებითად, მხოლოდ ფასის მქონე ნივთია ღირებული. ასეთი მიდგომა გადაჭარბებით აფასებს საქონელს და მომსახურებას იმ ფასის შესაბამისად – რასაც ისინი ქმნიან ქვეყნის მთლიან შიდა პროდუქტში, საჯარო პოლიტიკის მამოძრავებელ ძალაში. მას  უარყოფითი ეფექტები აქვს. ნახშირის მაღარო, რომელიც ნახშირს ატმოსფეროში აფრქვევს,  მ.შ.პ-ს ზრდის და შესაბამისად ფასდება. (მის მიერ გამოწვეული დაბინძურება გათვალისწინებული არ არის). მაგრამ მშობლების მიერ შინ შვილებზე ზრუნვას ფასი არ გააჩნია, და შესაბამისად, არცაა შეფასებული.

ეს ინდივიდუალურ დონეზეც მოქმედებს. ხალხი, რომელიც ბევრ ფულს გამოიმუშავებს, ძალიან “პროდუქტიული” ჩანს. 2009 წელს ლოიდ ბლანქფეინი, Goldman Sachs-ის აღმასრულებელი დირექტორი, ირწმუნებოდა, რომ ბანკის თანამშრომლები “მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე პროდუქტიულნი არიან“. ამის შესახებ მან 2007-08 წლების ფინანსური კრიზისიდან მხოლოდ ერთი წლის შემდეგ განაცხადა – ერთი წლის შემდეგ ფირმამ მთავრობისგან 10 მილიარდი დოლარის ოდენობის თანხა მიიღო (მოგვიანებით ანაზღაურებული).

ცხადია, ღირებულება საუკეთესოდ არ განისაზღვრება ფასის ან ანაზღაურების მიხედვით. უფრო მეტიც, მთავრობები ყოველდღიურად ქმნიან ღირებულებას, საიდანაც სარგებელს იღებენ მოქალაქეები და ბიზნესი. ისინი სარგებლობენ “ძირითადი” სტრუქტურებისგან, როგორიცაა გზები, განათლება და სხვა აუცილებელი პროდუქტი და მომსახურება, ასევე, ისეთი ტექნოლოგიებისგან, რომლებიც ჩვენს ეკონომიკას აყალიბებს.

კვლევისა და განვითარების (R&D) სახელმწიფო დაფინანსება დაგვეხმარა ისეთი ინოვაციების დანერგვაში, როგორიცაა გლობალური ადგილმდებარეობის განმსაზღვრელი სისტემის (GPS) ტექნოლოგია, რომელიც უზრუნველყოფს Uber-სა და ინტერნეტს, და, შესაბამისად, Google-ის ხელმისაწვდომობას. იგივე შეიძლება ითქვას ბევრ ბლოკბასტერულ მედიკამენტისა (რომლებმაც მიიღეს მაღალ რისკთან დაკავშირებული კვლევის წინასწარი სამთავრობო დაფინანსება) და ენერგიის განახლებადი წყაროების გამოყენების შესაძლებლობაზე, როგორიცაა მზე და ქარი, რომლებიც, ასევე, დაფინანსდა გადასახადის გადამხდელების მიერ. ასეთ მაგალითად შეიძლება ჩაითვალოს ფრაკინგი.

„მოქალაქეების დივიდენდი“ (როდესაც მოქალაქეები ფლობენ თანაბარ წილს სახელმწიფო სიმდიდრესთან დაკავშირებულ ფონდში) სწორედ ამიტომ გარდაქმნის მთავრობის ინტერვენციას და შექმნის უფრო მიუკერძოებელ ეკონომიკას. ქვეყნის მიერ შექმნილ ღირებულებაში მოსახლეობის პირდაპირი მოწილეობა ხელს შეუწყობს უკეთესი სისტემის დამკვიდრებას. ბიზნესსა და კვლევებში სახელმწიფო ინვესტიციების ჩადება, ასევე, ასარგებლებს მოქალაქეებს. ეს კი უთანასწორობის შემცირებასა და როგორც რისკებისა, ასევე სარგებლის მიღების ნაციონალიზებას განაპირობებს.

მაგალითად, 1982 წლიდან ალასკა მოქალაქეებს დივიდენდს უხდის თავისი მუდმივი სანავთობო ფონდის საშუალებით. ეს შტატი ერთ-ერთი ყველაზე თანასწორუფლებიანია ქვეყანაში. კალიფორნიაში, გუბერნატორმა გევინ ნიუსომმა მოითხოვა შტატის მოქალაქეებისთვის “მონაცემთა დივიდენდის” გადახდა მათი პირადი ინფორმაციის გამოყენებისთვის – შტატი, სადაც ცხოვრობენ ”ტექ მილიარდელები”, რომლებიც ფულის გამომუშავებას საჯარო ინვესტიციების გარეშე ვერ შეძლებდნენ.

„მოქალაქეთა დივიდენდი“ (რომელსაც ზოგჯერ სიმდიდრის ეროვნულ ფონდს უწოდებენ) ჩვენი ეკონომიკის ხელახალი დაბალანსების საშუალებაა. როდესაც მთავრობა კერძო კომპანიებს ეხმარება ან სესხს აძლევს, ასეთი გარიგებები უნდა ჩამოაყალიბოს ისე, რომ უზრუნველყოფილი იყოს საზოგადოებრივი ინტერესების დაცვა და შემოსავლების რისკებთან პროპორციულობა. ამის შემდეგ მოქალაქეებმა შეიძლება მიიღონ წილები კომპანიებში, რომლებიც უზრუნველყოფილნი არიან მაღალ რისკებთან დაკავშირებულ სამთავრობო მხარდაჭერით (მაგ., კორონავირუსთან დაკავშირებული საკომპენსაციო დახმარებების მიღება).

ეს არ არის ახალი კონცეფცია. დიდი დეპრესიის პერიოდში აშშ-ის მთავრობა კომპანიებში წილებს ფლობდა რეკონსტრუქციის საფინანსო კორპორაციის (კვაზი დამოუკიდებელი სამთავრობო სააგენტო, რომელმაც ხელი შეუწყო New Deal-ის დაფინანსებას) საშუალებით.

ეს სოციალიზმია? – არა, უბრალოდ მთავრობას – ბოლო ინსტანციის ინვესტორს, შეუძლია უფრო მეტად ისარგებლოს რისკზე წამსვლელი მეწარმის აზროვნებით ისეთ საზოგადოებრივ მიზნებთან დაკავშირებით, როგორიცაა მწვანე  ტრანზიცია.

არანაყოფიერი ინვესტიციების გამო მთავრობის დადანაშაულების ნაცვლად, რეალური ამოცანა მომგებიანი ინვესტიციებიდან ქვეყნის მიერ მიღებული სარგებლის გარკვევაა.

მაგალითად, ობამას ადმინისტრაციის დროს, ენერგეტიკის დეპარტამენტმა ეკოლოგიურად სუფთა პროდუქტის მწარმოებელ კომპანიებში სხვადასხვა ინვესტიცია განახორციელა, მათ შორის, $500 მილიონი – მზის კომპანია Solyndra-ში გარანტირებული სესხების მიმართულებით, ხოლო $465 მილიონი – Tesla-ში. გაკოტრების შემდეგ „Solyndra“ გადასახადის გადამხდელებმა გამოიხსნეს. მაგრამ, როდესაც „Tesla“ განვითარდა, გადასახადის გადამხდელებს სარგებლები არ მიუღიათ.

უარესი ფაქტი – ადმინისტრაციამ „Tesla“-ს სესხი ისე უზრუნველყო, რომ მას კომპანიაში სამი მილიონი აქციის მიღების შესაძლებლობა ჰქონდა, თუ „Tesla“ სესხს არ დაფარავდა. მთავრობას საპირისპიროდ რომ ემოქმედა – „Tesla“-სთვის სამი მილიონი აქციის გადახდის მოთხოვნას დაუწესებდა სესხის დაფარვის მიზნით. მთავრობა „Solyndra“-ს ზარალსაც დაფარავდა და უფრო მეტი ფულადი სახსრები ექნებოდა სამომავლო ინვესტიციებისთვის.

სახელმწიფოს ასევე სჭირდება უფრო მკაცრი ხელი მოლაპარაკებების წარმოებისას, რათა დარწმუნდეს, რომ ეკონომიკური ზრდა საკუთარ მოქალაქეებზე ეფექტურად აისახება. გრანტები და სესხები უნდა იყოს თანდართულ პირობებთან შესატყვისი, რაც კორპორატიული ქცევის საზოგადოებრივ მიზნებთან შესაბამისობას უზრუნველყოფს. დღეს ეს ნიშნავს, რომ კომპანიებს, რომლებიც კორონავირუსთან დაკავშირებულ დახმარებას იღებენ, შეუძლიათ თანამშრომლების შენარჩუნება, ემისიების შემცირება და აქციების ხელახლა გამოსყიდვის ზედმეტი გამოყენების აკრძალვა.

ეს სხვაგან მოხდა. დანიის მთავრობამ ფირმებს ხელფასის უხვად ანაზღაურება შესთავაზა იმ პირობით, თუ ისინი წარმოებას არ შეამცირებდნენ ეკონომიკური მიზეზების გამო; მთავრობამ, ასევე, უარი თქვა იმ კომპნიების ფინანსურ დახმარებაზე, რომლებიც ”ფინანსურ ოფშორებში არიან რეგისტრირებულები“ და აკრძალა თანხების გამოყენება დივიდენდებისა და აქციების გამოსყიდვისთვის.

დასასრულს, ფასი აუცილებელია ფასეულობის მიხედვით განისაზღვროს, და არა პირიქით. კორონავირუსის საწინააღმდეგო ვაქცინის შექმნისთვის კონკურენცია კარგ შესაძლებლობას გვთავაზობს. თავდაპირველად, ფასი, რომელსაც მოქალაქეები ფარმაცევტულ პროდუქტებში იხდიან სამედიცინო კვლევებისთვის არ ასახავს უზარმაზარ საზოგადოებრივ წვლილს (2019 წელს, 40 მილიარდ დოლარზე მეტი). მიმდინარე კვირის მონაცემებით, „Gilead“-ი მკურნალობის თითოეული კურსის განმავლობაში საჭირო Covid-19-ის საწინააღმდეგო პრეპარატ remdesivir-ს (რომელიც შეიქმნა ამერიკელი გადასახადის გადამხდელების მიერ გამოყოფილი ნომინალური $70-მილიონიანი გრანტით) 3,120 აშშ დოლარად აფასებს.

კორონავირუსის საწინააღმდეგო ვაქცინების ფასწარმოქმნა უნდა ითვალისწინებდეს საჯარო და კერძო პარტნიორობას, რომელიც ეფუძნება სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებულ კვლევებს და უზრუნველყოფს Covid-19-ის საწინააღმდეგო ვაქცინების პატენტების საერთო კეთილდღეობისთვის გამოყენებასა და ვაქცინის საყოველთაოდ უფასოდ ხელმისაწვდომობას.

რისკებისა და სარგებლების რეალურად ნაციონალიზებასა და უთანასწორობაზე გავლენის მოსახდენად, თავდაპირველად, მარტივი კითხვების დასმაა საჭირო: რა არის ღირებულება და როგორ იქმნება იგი? როგორ შეგვიძლია მოვახდინოთ რისკებისა და სარგებლებს ნაციონალიზება?

აუცილებელია იმის გაცნობიერება, რომ ღირებულება მხოლოდ ბიზნესის მიერ არ იქმნება, არამედ ასევე მომსახურე პერსონალისა და სახელმწიფო დაწესებულებების მიერ. ამის შემდეგ, უფრო მარტივი იქნება თითოეული მათგანის მიერ გაწეული ძალისხმევის სათანადოდ ანაზღაურება და ეკონომიკური ზრდით განპირობებული სარგებლების უფრო სამართლიანად განაწილება.

რომის პაპის, ფრანცისის განცხადებით, კორონავირუსის პანდემიამ დაადასტურა, რომ საბაზრო კაპიტალიზმის შესახებ “ჯადოსნურმა თეორიებმა” კრახი განიცადა და რომ მსოფლიოს სჭირდება ახალი ტიპის პოლიტიკა, რომელიც ხელს შეუწყობს დიალოგსა და სოლიდარობას და უარყოფს ომს ნებისმიერ ფასად.

„იყვნენ ისეთებიც, ვისაც სურდა გვერწმუნა, რომ ბაზრის თავისუფლება საკმარისია, რათა ყველაფერი დაცული ყოფილიყო პანდემიის დარტყმის შემდგომ“, – აღნიშნა ფრანცისმა.

პაპის ღია მიმართვაში, რომელსაც მან ასიზში მოაწერა შაბათს ხელი, საუბარია ისეთ საკითხებზე, როგორებიც არის ძმობა, იმიგრაცია, მდიდრებსა და ღარიბებს შორის უფსკრული, ეკონომიკური და სოციალური უთანასწორობა, დისბალანსი ჯანდაცვიs სისტემაში და მზარდი პოლიტიკური პოლარიზაცია ბევრ ქვეყანაში.

ფრანცისმა ენციკლიკაში ასევე აღნიშნა, რომ კერძო საკუთრება არ შეიძლება მიჩნეული იყოს, როგორც აბსოლუტური უფლება ყველა შემთხვევაში, როცა ზოგი მფლანგველობით ცხოვრობს, ამ დროს კი სხვებს არაფერი აქვთ.

ფრანცისმა დაგმო ”ნეოლიბერალური რწმენის დოგმები”, განსაკუთრებით კი Trickle down economy (მემარჯვენე ეკონომიკური თეორია, რომლის თანახმადაც ბიზნესისთვის გადასახდების შემცირებას აქვს პოზიტიური ეფექტი მთლიანად საზოგადოებაზე). მისი სიტყვებით სწორი ეკონომიკური პოლიტიკის დროს ხდება სამუშაო ადგილების შექმნა, და არა შემცირება.

2007-2008 წლების ფინანსური კრიზისი იყო ცვლილებების გაშვებული შესაძლებლობა, ამის მაგივრად ჩვენ მივიღეთ ”დიდი თავისუფლება ყველაზე ძლევამოსილთათვის, რომლებიც ყოველთვის ახერხებენ უვნებლად გამოძრომას”. საზოგადოება უნდა დაუპირისპირდეს ”ფულადი იმპერიის დამანგრეველ ეფექტებს’‘.

რომის პაპი ფრანცისი წარსულშიც არაერთხელ მოუწოდებდა სიმდიდრის რესდისტრიბუცის, რათა ყველაზე გაჭირვებულებს დახმარება აღმოუჩინონ და ბუნებრივი რესურსებისადმი უფრო სამართლიანი წვდომა გახდეს შესაძლებელი.

კაცობრიობის ისტორიაში თითქმის ყველა ადამიანური ტრანსფორმაცია, რეფორმა და პროგრესული ცვლილება იქნებოდა ეს შაბათ-კვირის უქმე დღეებად გამოცხადება, 8 საათიანი სამუშაო დღე, ანაზღაურებადი დეკრეტული შვებულება თუ ანაზღაურებადი საზაფხული არდადეგები სოციალისტების ინიციატივების და უშუალო ბრძოლის პირდაპირი შედეგია.

მაშინ როდესაც მემარჯვენე ლიბერალები მოსახლეობის აბსოლუტური უმრავლესობის ექსპლუატაციით და ჩაგვრით იყვნენ დაკავებული, რათა მსხვილი კაპიტალის მფლობელების ინტერესები დაეცვათ, სოცილისტები ყოველთვის სამყაროს უკეთესი და უფრო ნათელი მომავლისთვის იბრძოდნენ.

დღეს ბევრისთვის ესოდენ სასიხარულო და სანატრელი საზაფხული არდადეგების არსებობაც სოციალისტების დამსახურებაა. მუშების საზაფხულო დასვენების სავალდებულო კანონი საფრანგეთის სოციალისტმა პრემიერ-მინსტრმა, ლეონ ბლუმმა 1936 წელს მიიღო. ამ საჭირო კანონს წინ უძღოდა მშრომელების მასობრივი გაფიცვები შრომის პირობების გაუმჯობესების მოთხვონით. ასე მაგალითად 1886 წლის 1 მაისს ჩიკაგოში დაწყებული მასობრივი პიკეტირების მონაწილეები 8 საათიან სამუშაო დღეს ითხოვნდნენ, რათა მშრომელებს მეტი დრო ჰქონოდათ პირადი ცხოვრებისთვის.

ლეონ ბლუმი იყო პირველი სოციალისტი და ებრალი საფრანგეთის ხელისუფლების სათავეში. ბლუმმა საზაფხულო არდადეგებთან ერთად მიიღო კანონი 40 საათიანი სამუშაო კვირის შესახებ, რამაც მნიშვნელოვნად გააუმჯობესა მშორმელთა მდგომარეობა.

1936 წლამდე საფრანგეთის ლაჟვარდოვან სანაპიროებზე დასვენება მხოლოდ რჩეულთა ხვედრი იყო, ამიტომაც ფრანგული არისტოკრატია და ბურჟუაზია შიშობდა იმის გამო, რომ პროლეტარიატი მათ საყვარელ სანაპიროებზე საკმაოდ დიდ ადგილს დაიკავდებდა და რესტორნებში დანა-ჩანგლის გამოყენებას ვერ შეძლებდა.

პირველად საფრანგეთში შემოღებული ანაზღაურებადი 2 კვირიანი საზაფხულო დასვენება მალე სხვა ქვეყნებშიც გავრცელდა და ხშირად სრულყოფილ იქნა ანაზღაურებადი დეკრეტით, ავადმყოფობის შემთხვევაში ანაზღაურებადი შვებულებით და ა.შ. მაგრამ მხოლოდ 2 კვირიანი დასვენების დაწესება არ იყო საკმარისი, საჭირო იყო მუშებისთვის მეტი თავისუფალი დროის მიცემა, მეტი სოციალიზაცია და საზოგადოების მეტი დემოკრატიზაცია, რასაც ასე ეწინააღმდეგებოდნენ მემარჯვენეები.

ფრანგი მუშები მიღწეულით არ დაკმაყოფილდნენ, აიშენეს საერთო საცხოვრებლები (ე.წ. ჰოსტელები, რისი ინტეგრირებაც მერე კაპიტალისტურმა სამყაროდ საკმაოდ წარმატებით მოახერხა), ბანაკები, სოციალური კლუბები, რამაც მათი ცხოვრება ხარისხობრივად შეცვალა.

მუშების უფლებები და ზოგად თავისუფალი დრო ყოველთვის პოლიტიკური ბრძოლის საგანი იყო. 1936 წელს საფრანგეთში საპარლამენტო არჩევნები ტარდებოდა, სადაც ”სახალხო ფროტნმა” გაიმარჯვა. ”სახალხო ფრონტი” მემარცხენე პოლიტიკურ ძალთა კოალიცია იყო, სადაც გაერთიანებულები იყვნენ საფრანგეთის კომუნისტური პარტია, რადიკალ-სოციალისტები და საფრანგეთის სოციალისტური პარტია. 1936 წლის 3 მაისის არჩევნებში აღნიშნულმა კოალიციამ ხმების 57% მიიღო და გაიმარჯვა. სწორედ ამ გამარჯვებამ მისცა მათ მეტი გამბედაობა ესედონ საჭირო რეფორმების გასატარებლად, ისინი წინასაარჩევნო პროგრამაში სამხედრო წარმოების ნაციონალიზაციას და პროფკავშირებისთვის მეტი თავისუფლების მინიჭებას ჰპირდებორდნენ ამომრჩევლებს. გამარჯვების შემდეგ კი, 1936 წლის ზაფხულში ლეონ ბლუმის მთავრობამ აუცილებელი და ყველასთვის სავალდებულო ანაზღაურებადი 2 კვირიანი საზაფხულო არდადეგები შემოიღო.

ობიექტურობისთვის საჭიროა იმის აღნიშვნა, რომ ეს არ იყო მხოლოდ ლეონ ბლუმის და მისი მთავრობის საქმიანობის შედეგ. ეს პირველ რიგში მემარცხენე მოძრაობების თავდაუზოგავი ბრძოლის, თავდადების და სამაგლითო სოლიდარობის გამოძახილი იყო.

საუბარში ამ სიტყვის (ჩე) ხშირი ხმარებისთვის შეარქვეს კუბელმა მეგობრებმა ერნესტო გევარას მეტსახელი ”ჩე”. ბატისტას დამარცხების შემდეგ, ერნესტო კუბის ეროვნული ბანკის დირექტორად დანიშნეს; ახალგამოშვებულ ბანკნოტებზე ხელს აწერდა უბრალოდ – ”ჩე”.

”ჩემთვის – ”ჩე” ყველაზე ძვირფასი, ყველაზე მნიშვნელოვანია ცხოვრებაში. სხვანაირად არც შეიძლება, უამისოდ ჩემი სახელი და გვარი რაღაც მცირეა, რაღაც პირადი და უმნიშვნელოა” – ერნესტო გევარა

”ჩემი შვილის ძარღვებში ირლანდიელ მეამბოხეთა, ესპანელ დამპყრობელთა და არგენტინელ პატრიოტთა სისხლი ჩქეფდა. როგორც ჩანს, მას მემკვიდრეობით დაჰყვა მოუსვენარ წინაპართა ზოგიერთი თვისება. მის ხასიათში იყო რაღაც ისეთი, რაც შორეული ხეტიალის, საშიში თავგადასავლებისა და ახალი იდეებისაკენ იზიდავდა” – დონ ერნესტო გევარა ლინჩი

”ჩეს ვეუბნები – იცი რა, მოდი აქ (პერუ, მაჩუ – პიქჩუ) დავრჩეთ, მე ინკური წარმოშობის მდიდარ ინდიელზე დავქორწინდები, თავს პერუს იმპერატორად გამოვაცხადებ, შენ კი პრემიერ-მინისტრად დაგნიშნავ და ჩვენ მოვახდენთ სოციალურ რევოლუციას. ჩემ მიპასუხა: გაგიჟდი ძმაო, გასროლის გარეშე რევოლუცია ვის მოუხდენია!” – ალბერტო გრანადო

ჩეს ბევრჯერ უთქვამს, რომ რევოლუციონერი, სახელმწიფო მოღვაწე ბერივით უნდა ცხოვრობდესო.

”დამარცხებული არასდროს დავბრუნდები. დამარცხებას სიკვდილი მიჯობს – ეს ლამაზი სიტყვები არ გახლდათ, ასეთი იყო მისი (ჩე) მრწამსი” – ალბერტო გრანადო.

”პირველი რევოლუციური ნათლობა გვატემალაში მივიღე” – ჩე

”მას ეზიზღებოდა იმპერიალიზმი, არა მარტო უაღრესად განვითარებული პოლიტიკური შეგნების გამო, არამედ იმიტომაც, რომ გვატემალაში ყოფნისას თავად იყო მოწმე იმპერიალიზმის დანაშაულებრივი აგრესიისა – როდესაც დაქიარებულმა სამხედრო ძალებმა ცეცხლითა და მახვილით ჩააქრეს რევოლუცია ამ ქვეყანაში” – ფიდელ კასტრო

”ფიდელი კომუნისტი არაა… კომუნისტობას უპირველესად მე მომაწერენ” – ჩე

”მე დავტოვე გვატემალა, უფრო სწორად, გამოვიქეცი… აი, მაშინ მივხვდი უმთავრესს: იმისათვის, რომ რევოლუციონერი გახდა – რევოლუციაა საჭირო. არაფერს არ ნიშნავს იზოლირებული, ინდივიდუალური მოქმედება, მაღალი იდეალები, ამ იდეალებისთვის ბრძოლა და თავგანწირვა, განცალკევებული ბრძოლა მთავრობისა და სოციალური უკუღმართობის წინააღმდეგ, ერთგულთა გმირობა და ვაჟკაცობა. იმისათვის, რომ რევოლუცია მოახდინო, საჭიროა ის, რაც კუბაშია: მთელი ხალხის მობილიზება, ხალხისა, რომელსაც შეუძლია ისარგებლოს იარაღითა და ბრძოლაში მიღებული საყოველთაო გამოცდილებით” – ჩე

”ნახევრად მშივრები ვიყავით, პატოხოს არაფერი გააჩნდა, მე კი სულ რამდენიმე პესო მქონდა. ვიყიდე ფოტოაპარატი და დავიწყეთ სურათების გადაღება. სურათებს ერთ-ერთი მექსიკელის ლაბორატორიაში ვბეჭდავდით. ფეხით შემოვივლიდით ხოლმე ამ უზარმაზარ ქალაქს, რომ როგორმე ჩვენი ფოტოსურათები გაგვესაღებინა; თითქმის ძალით შევაჩეჩებდით ხოლმე მყიდველს და რამდენიმე თვე ამით ვირჩენდით თავს. თანდათან ჩვენი საქმეებიც გამოსწორდა” – ჩე

”ფიდელ კასტრო ერთ-ერთ ცივ საღამოს, მექსიკაში გავიცანი. მახსოვს, ჩვენი პირველი საუბარი საერთაშორისო პოლიტიკას შეეხებოდა. დილამდე ვსაუბრობდით. ასე გავხდი მომავალი ექსპედიციის მონაწილე” – ჩე

”მაშინ მას ჩემზე მეტად ჩამოყალიბებული რევოლუციური იდეები ჰქონდა. თეორიისა და იდეოლოგიის მხრივ იგი ჩემზე განვითარებული იყო. ჩემთან შედარებით იგი უფრო მოწინავე რევოლუციონერი იყო” – ფიდელ კასტრო

”მე მგონია, იგი სხვებს არ ჰგავს. ყოველ შემთხვევაში, ის სხვებზე უკეთესად საუბრობს და რაც მთავარია, ფიქრობს” – რაულ კასტრო

”ფიდელთან მთელი ღამე ვსაუბრობდი. დილით მე უკვე მომავალ ექსპედიციაში ჩამრიცხეს ექიმად. კაცმა რომ თქვას, ლათინურ ამერიკაში ხეტიალისა და გვატემალის ამბების შემდეგ ბევრი არ იყო საჭირო, რომ კვლავ იარაღი ამეღო ხელში და საბრძოლველად წავსულიყავი, მაგრამ ფიდელმა ჩემზე არაჩვეულებრივი შთაბეჭდილება მოახდინა. მას ყველაზე რთული საკითხების გადაწყვეტა შეეძლო. ღრმად სწამდა, რომ ბრძოლას დაიწყებდა, დაიწყებდა და გამარჯვებით დააგვირგვინებდა. მე გადამედო მისი ოპტიმიზმი. საჭირო იყო საქმისათვის ხელის მოკიდება, კონკრეტული ზომების მიღება. ერთი სიტყვით, საჭირო იყო ბრძოლა. მონანიების დრო აღარ იყო – საჭირო იყო მხოლოდ მოქმედება” – ჩე

”ჩვენ ყოველთვის გვწამდა ფიდელის” – ჩე

”გლეხებისაგან ყურადღებასა და პატივისცემას ყველა ვგრძნობდით – სიხარულით გვხვდებოდნენ და საიმედოდ გვმალავდნენ სახლებში. ყველაზე მეტად ხალხის ფიდელს სჯეროდა. მან ბელადის და ორგანიზატორის უჩვეულო ტალანტი გამოამჟღავნა. სადმე, ტყეში ვსახავდით გაბედულ გეგმებს. ვოცნებობდით ბრძოლებზე, დიდ საბრძოლო ოპერაციებზე, გამარჯვებაზე. ეს იყო ბედნიერი დრო. სხვა სიამეთა შორის, ჩემს ცხოვრებაში პირველად ვტკბებოდი სიგარებით, რომლებსაც იმიტომ ვეწეოდი, რომ კოღოების მოსაბეზრებელი თავდასხმებისაგან თავი დამეცვა. პირველად მაშინ შევიგრძენი კუბური სიგარის არომატი. არ ვიცი, სიგარისაგან ვიყავი გაბრუებული, თუ ჩვენი გაბედული გეგმებისაგან : თავს სამოდ ვგრძნობდი” – ჩე

”ვერ წარმომიდგენია, როგორ შეეძლო სიარული (ჩე), ასთმა თითქმის ახრჩობდა, მაგრამ იგი ჩვენთან ერთად დადიოდა მთებში ყველა საბრძოლო და სამგზავრო ნივთებით აღჭურვილი: მართლაც რკინის ნებისყოფა ჰქონდა, მაგრამ უფრო მტკიცე იყო მისი თავდადება იდეალებისადმი – ეს გრძნობა იყო მისი ამოუწურავი ენერგიის წყარო” – კაპიტანი ანტონიო

”როგორ ჰგავს მთელი სამყარო კუბას! ყველგან ერთი და იგივე ამბები ხდება. პატრიოტებს, შეიარაღებულნი არიან ისინი თუ არა, აჯანყდნენ თუ არ აჯანყებულან, ყველგან ებრძვიან, ყველგან ანადგურებენ და ჯალათები იმარჯვებენ ”ხანგრძლივი და წარმატებული ბრძოლის შემდეგ” – ჩე

”კიდევ ერთხელ მოგილოცავ. ბევრჯერ მითქვამს და ახლაც ვიმეორებ – შენი (ფიდელი) დამსახურება მუდამ იქნება ის, რომ შენ დაამტკიცე შეიარაღებული ბრძოლის შესაძლებლობა, ბრძოლისა, რომელიც ხალხის მხარდაჭერით სარგებლობს. ახლა კი შენ დაადექი უფრო შესანიშნავ გზას, რომელიც მასების შეიარაღებული ბრძოლის შედეგად გამარჯვებამდე მიგიყვანს” – ჩე

”რევოლუცია ჩვენ იმპერიალიზმთან სასიკვდილო შეტაკებით უნდა მოვახდინოთ. ჭეშმარიტი რევოლუციის შენიღბვა არ შეიძლება” – ჩე

ლათინურ ამერიკაში, სადაც უნდა ვიმყოფებოდე, თავს უცხოელად არ ვთვლი. გვატემალაში გვატემალელი ვიყავი, მექსიკაში – მექსიკელი, პერუში – პერუელი,როგორც ახლა კუბაში კუბელი, მაგრამ აქაც და ყველგან არგენტინელი ვარ, რადგანაც არ შემიძლია დავივიწყო მატესა და ასადოს გემო. ასეთია ჩემი ხასიათის თავისებურება” – ჩე

– თქვენ კომუნისტი ხართ?
– თუ თქვენ მიგაჩნიათ, რომ ის, რასაც ვაკეთებთ ხალხის კეთილდღეობისათვის, კომუნიზმის გამოვლინებაა, მაშინ შეგიძლიათ კომუნისტად ჩამთვალოთ. თუ თქვენ მეკითხებით, ვეკუთვნი თუ არა სახალხო სოციალისტურ პარტიას, გიპასუხებთ: არა!
– რისთვის ჩამოხვედით კუბაში?
– მინდოდა მონაწილეობა მიმეღო ამერიკის კონტინენტის თუნდაც ერთი მტკაველი მიწის განთავისუფლებაში.

”აბსოლუტური საიდუმლოება პარტიზანული მოძრაობის პირველი და ძირითადი პირობაა” – ჩე

”მე კუბელი ვარ, მე არგენტინელიც ვარ და თუ არ შემომიწყრებიან ლათინური ამერიკის ფრიად პატივცემული ვაჟბატონები, არავისზე ნაკლები პატრიოტი არა ვარ ლათინური ამერიკის. მზად ვარ ნებისმიერ დროს, როცა კი საჭირო იქნება თავი გავწირო ლათინური ამერიკის რომელიც გნებავთ იმ ქვეყნის განთავისუფლებისათვის. ამისათვის სამაგიეროდ არაფერს მოვითხოვ, არც ვინმეს ექსპლუატაციას, არც სახელსა და ჯილდოს” – ჩეს გამოსვლა გაეროს XIX ასამბლეაზე, 1964 წელი, ნიუ იორკი.

”რევოლუციის დროს, თუ ჭეშმარიტი რევოლუციაა, ან იმარჯვებენ, ან იღუპებიან. ამ გზაზე ბევრი მეგობარი დავტოვეთ” – ჩე

”დასაწყისში საკმარისია 30 ან 50 კაცი. ასეთი რაზმით ლათინური ამერიკის ნებისმიერ ქვეყანაში შეიძლება შეიარაღებული ბრძოლის დაწყება” – ჩე

”ჩემი დამარცხება არ იგულისხმებს იმას, რომ გამარჯვება არ შეიძლებოდა. ბევრი დაიღუპა ევერესტზე ლაშქრობის დროს, მაგრამ ბოლოს ის მაინც დაიპყრეს” – ჩე

იმის გათვალისწინებით რა სისწრაფით მიემართება აშშ ავტოკრატიული მმართველობისკენ, ევროპას ყველა საფუძველი გააჩნია არ მისდიოს მათ მაგალითს, წერს ავტორიტეტული ნორვეგიული გამოცემა.

 

”ის ფაქტი, რომ ნოამ ჩომსკი, ყველაზე გავლენიანი ამერიკელი ინტელექტუალი და მსოფლიოში ყველაზე ციტირებადი მეცნიერი, პირდაპირ წერს იმაზე რომ აშშ ტერორის ყველაზე მსხვილ წყაროდ იქცა, გავმწუხრებს. უკვე დიდი ხნის განმავლობაში ცნობილია, რომ ჩომსკის აზრით აშშ აღარ შეიძლება მიჩნეულ იქნას დემოკრატიად, არამედ უფრო ერთპარტიულ სახელმწიფოს ემსგავსება, სადაც ოლიგაქრიული ელიტები ხალხის სახელით და ხშირ შემთხვევაში ხელხის ინტერესების საწინააღმდეგოდ მართავენ ქვეყანას” – წერს ავტორი.