რამდენიმე თვის წინ, ევროპის კავშირის უმაღლესი წარმომადგენელი საგარეო საქმეთა და უშიშროების პოლიტიკის სფეროში, ჯოზეფ ბორელმა საკმაოდ სკანდალური განცხადება გააკეთა, რომელიც ევროცენტრიზმით, ქედმაღლობით და საკმაოდ იმპერიალისტური ქვეტექსტითაა განმსჭვალული.
ევროკავშირის საგარეო პოლიტიკური იდეის ახსნისას, ბორელმა ევროპა ბაღს შეადარა, ხოლო დანარჩენი მსოფლიო – ჯუნგლებს, რომელთაც ამ ბაღში შეჭრა შეუძლიათ, თუ ევროკავშირი მათთან დიალოგის რეჟიმს არ შეინარჩუნებს. ამის შესახებ ევროკავშირის უმაღლესმა დიპლომატმა ბრიუგეში ევროპული დიპლომატიური აკადემიის გახსნისას ისაუბრა.
”ევროპა ბაღია. ჩვენ ავაშენეთ ბაღი, სადაც ყველაფერი მუშაობს. ეს ადამიანის მიერ შექმნილი პოლიტიკური თავისუფლების, ეკონომიკური აყვავების და სოციალური გაერთიანების საუკეთესო კომბინაციაა. დანარჩენი მსოფლიო, სხვა ქვეყნების დიდი ნაწილი ჯუნგლებია. ჯუნგლებს კი ბაღში შეჭრა შეუძლიათ. მებაღეებმა ბაღზე უნდა იზრუნონ, მაგრამ ისინი კედლების აშენებით არ დაიცავენ.”– განაცხადა ბორელმა.
დიპლომატის აზრით ”მებაღეები” უნდა გაეხსნან დანარჩენ მსოფლიოს და ურთიერთმოქმედაბაში შევიდნენ.
”ევროპელი უფრო მეტ ურთიერთქმედაბაში უნდა შევიდეს დანარჩენ სამყაროსთან, თორემ დანარჩენი მსოფლიო სხვადასხვა გზებით და მეთოდებით შემოიჭრება ჩვენში” – ამბობს ბორელი.
ევროპული დიპლომატიის უმაღლესმა წარმომადგენელმა განაცხადა, რომ თანამეგობორობა ვერ შეძლებს გადარჩენას და მსოფლიოსგან იზოლირებას, როგორც ”გამონაკლისი”. მისი სიტყვებით ევროპა უნდა დაეხმაროს სხვა ქვეყნებს, რომლებიც მძიმე მდგომარეობაში იმყოფებიან.
უსახლკარო მოსახლეობის რაოდენობის ზრდა მთელი მსოფლიოს მასშტაბით საკმაოდ მნიშვნელოვანი პრობლემაა. სხვადასხვა ქვეყნების მთავრობები ამ პრობლემის გადაჭრის გზებს ეძებენ. 2017 წელს დიდ ბრიტანეთში უსახლკაროების რაოდენობა 7%-ით გაიზარდა, გერმანიაში ბოლო რამდენიმე წლის განავლობაში 35%-ით, ხოლო საფრანგეთში უკანასკნელი 11 წლის განმავლობაში 50%-ით.
ევროპის დიდმა და განვითარებულმა ქვეყნებმა ამ საჭირბოროტო საკითხის მოგვარება ვერ შეძლეს. თუმცა არსებობს გამონაკლისი. ეს გამონაკლისი ფინეთია.
10 წლის განმავლობაში ფინეთში 1/3-ით შემცირდა უსახლკაროების რაოდენობა და მსოფლიოში უნიკალურ მაგალითად გვევლინება იმის მხრივ თუ როგორ შეიძლება ამ უმნიშვნელოვანესი საკითხის მოგვარება.
სხვადასხვა ორგანიზაციების მონაცემების თანახმად, რომლებიც უბინაო ადამიანებს ეხმარებიან, 2017 წელს ევროკავშირის ყველა ქვეყანაში უსახლკაროების ზრდა შეინიშნებოდა, ერთი ქვეყნის გარდა. ეს სასიამოვნო გამონაკლისი სწორედ ფინეთი იყო. დღესდღეობით ფინეთში 5 500 უსახლკაროა აღრიცხული (ქვეყნის მოსახლეობა – 5.5 მლნ. ადამიანი). ამასთან ერთად, ქუჩაში მცხოვრები ადამიანი სულ რაღაც რამდენიმე ასეულია, რადგანაც სხვები დროებით მეგობრებთან და ნათესავებთან მუშაობენ.
2008 წელს ფინეთში დაიწყო მოქმედება პროგრამამ სახელად ”საცხოვრისი პირველ ყოვლისა”. ბევრ ქვეყანაში, სანამ უსახლკარო მიიღებს საკუთარ ბინას, მან უნდა დაამტკიცოს, რომ იმსახურებს ამას: მან უნდა მონახოს სამსახური, თავი დააღწიოს ალკოჰოლურ და ნარკოტიკულ დამოკიდებულებას და ა.შ. მაგრამ ფინეთის ხელისფულებამ გადაწყვიტა ამ სიტუაციისთვის სხვანაირად შეეხედა: შედეგად ფინეთში ადამიანი ჯერ იღებს ბინას და უკვე შემდგომ, სურვილის შემთხვევაში მას შეუძლია სამსახურის მოძიება და საზიანო ჩვევებთან ბრძოლა.
”ჩვენ ვფიქრობდით, რომ ადამიანი ჯერ უნდა გახდნენ ფხიზლები, რათა მათ ბინაში შეძლონ ცხოვრება. მაგრამ შემდეგ ჩვენ მივხვდით რომ ყველაფერი პირიქითაა: ადამიანს ჭირდება საცხოვრისი, რომ გამოფხიზლდეს”,
– ამბობს ჰელსინკის მერი იან ვაპაავუორი.
”ბევრი ადამიანი, რომლებიც წლობის განმავლობაში ცხოვრობდნენ ქუჩაში, იტანჯებიან სხვადასხვა დამოკიდებულებებით, ფსიქიკური აშლილობებით და სხვა ჯანმრთელობის სხვა პრობლემებით, რომლებიც მუდმივ დაკვირვებას საჭიროებს. ამ ხალხს თანადგომა ჭირდება.”
იან ვაპაავუორი, ჰელსინკის მერი
უსახლკაროებს დახმარებას სოცმუშაკები უწევენ. ისინი ეხმარებიან მათ, ვინც ახლახან მოიპოვა საცხოვრისი სხვადასხვა ბიუროკრატიული დოკუმენტებში გაერკვნენ, მათთან ურთიერთობენ, მათზე ზრუნავენ და ასწავლიან საკვების მომზადებას და დალაგებას. ბინის თითეულ მფლობელს აქვს კონტრაქტი, ისინი იხდიან რენტას და საჭიროების შემთხვევაში მათ შეუძლიათ განაცხადის შევსება სახელმწიფოსგან დახმარების მისაღებად.
აღსანიშნავია, რომ აღნიშნულ პროგრამას გააჩნია ასევე ნაკლოვანებები. 2015 წელს ქვეყნის ხელისუფლებას კვლევა ჩაატარა. შედეგების თანახმად ალკოჰოლის და ნარკოტიკების მოხმარება, იმ ადამიანებში ვინც მიიღო ბინა ”საცხოვრისი პირველ ყოვლისა” პროგრამის ფარგლებში, ისეთი სწრაფი ტემპით არ მიმდინარეობს, როგორც მთავრობას ჰქონდა გათვლილი.
Y Foundation ფონდის მონაცემების თანახმად, რომლებიც უსახლკაროებისთვის საცხოვრებლის მშენებლობით არიან დაკავებულები, ამ პროგრამის თანახმად სახელწმიფო 10-15 ათასი ევროთი უფრო ნაკლებს ხარჯავს წლის განმავლობაში, ვიდრე ადრე. 10 წლის განმავლობაში 300 მლნ. ევროს ეკონომია გახდა შესაძლებელი.
ფინური პროგრამის ”საცხოვრისი პირველ ყოვილსა” [Housing First] ფილოსოფია იმაზეა დაფუძნებული, რომ საკუთარი ბინა არის ადამიანის ერთ-ერთი ფუნდამენტური უფლება და არა პრივილეგია.
ამ წარმატებული პროგრამის პრინციპები შეუმუშავა ნიუ-იორკელმა ფსიქოლოგმა სემ ცემბერისმა 1990-იანი წლების დასაყწისში. თავდაპირველად ის მიმართული იყო მენტალური აშლილობის მქონე უსახლკაროების დასახმარებლად, ვინც დროდადრო ფსიქიატრიულ საავდმყოფოებში ხვდებოდნენ, ხოლო მკურნალობის დასრულების შემდეგ კვლავ ქუჩაში ბრუნდებოდნენ და ყოველწლიურად მათი რაოდენობა იმატებდა. ნიუ-იორკის ხელისუფლების მონაცემებით 2000 წელს ერთი ფსიქიკური აშლილობის მქონე 1 უსახლკარო მოქალაქე ბიუჯეტს 40 000 $-მდე უჯდებოდა. ცემბერისმა სოციალური ექსპერიმენტი ჩაატარა, რისთვისაც სახელმწიფო ფონდმა 500 000$ გამოყო. შედეგად უსახლკაროებს ჯერ ბინას აძლევდნენ, ხოლო შემდეგ მათ მკურნალობაზე, რესოციალიზაციაზე და მათ სრულფასოვან რეინტეგრაციაზე ზრუნავდნენ. ექსპერიმენტის მონაწილეების 85% წარმატებით გაიარეს კურსი და რესოციალიზაცია.
Housing First-ის წარმატებული ექსპერიმენტის შემდეგ მას ყურადღება ევროპაშიც მიაქციეს. დღესდღეობით ამ პროგრამის პრინციპები ბევრ ქვეყანაში გამოიყენება, თუმცა მხოლოდ ფინეთმა აირჩია ის სახელმწიფო პოლიტიკის მთავარ მიმართულებად უსახლკაროთა პრობლემის გადასაწყვეტად. 2008 წლიდან ფინეთში მოქმედებს სახელწმიფო პროგრამა PAAVO-1 უბინაოების დასახმარებლად.
დიდი ბრიტანეთში და დასავლურ ლიბერალურ წრეებში ხშირად შეხვდებით იმ მოსაზრებას, რომ ინდოეთის კოლონიზაცია, რა საშინელიც ის არ უნდა ყოფილიყო, თავად ბრიტანეთისთვის დიდი ეკონომიკური სარგებლის მომტანი არ ყოფილა. ასე რომ ამ ნარატივის თანახმად, ის ფაქტი რომ იმპერია დიდ ხნის განმავლობაში არსებობდა ბრიტანული მადლიერების ჟესტად შეიძლება იქნეს მიჩნეული.
ცნობილი ეკონომისტის, უცა პატნაიკის (Utsa Patnaik) ახალი კვლევის თანახმად, რომელიც Columbia University Press-ში გამოქვეყნდა, გამანადგურებელ დარყმას აყენებს მსგავს იმპერიალისტურ მითს, რომელიც ათწლეულების განმავლობაში ინერგებოდა ბრიტანეთის კოლონიალისტური იმიჯის გასაუმჯობესებლად.
ორსაუკუნოვანი მონაცემების დეტალური ანალიზის შედეგად, რომელიც სხვადასხვა გადასახადების და ვაჭრობის სტატისტიკას მოიცავს, პატნაიკმა გამოითვალა, რომ დიდმა ბრიტანეთმა 1765-1938 წლებში ინდოეთეიდან საერთოდ ჯამში 45 $ ტრლნ. მოიპარა.
ეს მართლაც შოკისმომგვრელი თანხაა. ასე მაგალითად 45$ ტრლნ. 17-ჯერ აღემატება დიდი ბრიტანეთის მთლიან წლიურ შიდა პროდუქტს დღესდღეობით.
როგორ გაძარცვეს ინგლისელებმა ინდოეთი?
აი როგორი სქემით ხდებოდა ეს ყველაფერი. ოსტ-ინდოეთის კომპანიამ ინდოეთში გადასახადების შეგროვება დაიწყო და შემდგომში შეგროვილი თანხის ნაწილს (მიახლოვებით 1/3-ს) ინდური პროდუქციის შესაძენად იყენებდა, რაც დიდ ბრიტანეთში იგზავნებოდა.
სხვა სიტყვებით რომ ავხსნათ, იმის მაგვირად რომ ინდოეთში სხვადასხვა პროდუქტის შესაძენად ინგლისელებს საკუთარი ჯიბიდან გადაეხადათ, ისინი ამ ყველაფერს უფასოდ ყიდულობდნენ, ანუ ინდოელი გლეხებისგან და ფეიქრებისგან სხვადასხვა ნაწარმის შესაძენად ისინი მათგანვე აკრეფილ ფულს იხდიდნენ.
ეს იყო კლასიკური თაღლითობის სქემა – ძარცვა დიდ მასშტაბებში. საინტერესო ისაა, რომ ინდოელების უმრავლესობას ამაზე წარმოდგენაც კი არ ჰქონდა, რადგანაც აგენტი, ვინც მათგან გადასახადებს იღებდა, შემდგომში სხვა პიროვნებით იცვლებოდა, ვინც ადგილობრივებისგან პროდუქციას ყიდულობდა. ეს რომ ერთი და იგივე პიროვნება ყოფილიყო, ინდოელები მარტივად მიხვდებოდნენ რომ მათ ყვლეფდნენ და ძარცვავდნენ.
მოპარული პროდუქციის ნაწილი პირდაპირ დიდ ბრიტანეთში მიემართებოდა, ხოლო დანარჩენი რეექსპორტზე მიემართებოდა სხვადასხვა ქვეყნებში. რეექსპორტის სისტემამ და მისგან მიღებულმა შემოსავალმა დიდ ბრიტანეთს საშუალება მისცა დაეფინანსებინა იმპორტი ევროპული ქვეყნებიდან, ისეთი სტრატეგიული ნედლეულის შესაძენად როგორიც იყო რკინა, კუპრი და ხე-ტყე, რაც საჭირო იყო ბრიტანეთის ინდუსტრიალიზაციისთვის.
ინდუსტრიული რევოლუცია დიდწილად იყო დამოკიდებული ინდოეთის სისტემატურ ძარცვაზე და შედეგად მიღებულ აურაბელ დოვლათზე.
აღსანიშნავია ისიც, რომ ინგლისელები რეექსპორტზე გატანილ პროდუქციას ბევრად უფრო მაღალი ფასებში ყიდდნენ, იმასთან შედარებით რაც ეს პროდუქტი ინდოეთში ღირდა. ანუ პროდუქტის თავდაპირველ ღირებულებას ანგლო-საქსები საკმაოდ მაღალ მარჟასაც უმატებდნენ.
ევროცენტრისტებს ხშირად მოყავთ ხოლმე ინგლისის მაგალითი, როგორც ერთ-ერთი ადრეული დემოკრატიისა. იმას რომ თავი დავანებოთ, რომ ინგლისი ყოველთვის მოწინავე კოლონიალური იმპერია იყო და ის პერმანენტულად აწიოკებდა სხვადასხვა კონტინენტებს, ქვეყნებს და ხალხებს, ინგლისის ისტორიულმა გამოცდილებამ უნიკალური ტრადიციებიც შემოგვინახა – მაგალითად ინგლისში რამდენიმე საუკუნის კანონიერი იყო ცოლების გაყიდვა აუქციონზე. დღესაც ერთ-ერთ ესეთ სამარცხვინო ინგლისურ ტრადიციაზე მოგითხრობთ, კერძოდ კი იმაზე თუ როგორ იყიდებოდა ოფიციალურად ამომრჩეველთა ხმები.
XVIII საუკუნის ინგლისში ამომრჩევლეთა ხმების ყიდვას თითქმის ოფიციალური სახე ჰქონდა. დღესდღეობით ლიბერალების მიერ ხშირად ციტირებადი ადამ სმიტი ამაში ვერაფერ ცუდს ვერ ხედავდა, უფრო მეტიც აი რაც წერდა ის:
“ხელისუფლება არის ინსტიტუტი, რომელიც ვალდებულია მდიდრები ღარიბებისგან დაიცვას და ისინი ვინ ქონებას ფლობს იმათგან – ვინც ქოენბას არ ფლობს”
პირველ რიგში აღსანიშნავია ის, რომ ქონებრივი ცენზის გამო ინგლისში ხმის მიცემის უფლება მხოლოდ 200-350 ათას ადამიანს ჰქონდა. მოსახლეობის გაცხრილვას უძრავი ქონების ფლობიდან გამომდინარე და ასევე ქონების ღირებულების მიხედვით ახდენდნენ. პასიურ საარჩევნო ხმასაც გააჩნდა თავისი ცენზი: 1711 წლის კანონის მიხედვით 600 ფუნტ სტერლინგამდე წლიური შემოსავალი საგრაფოებში ან 300 ფუნტ სტერლინგამდე შემოსავალი ქალაქებში არსებული უძრავი ქონებიდან (მიახლოვებით 61 000 და 30 500 თანამედროვე ფუნტი დღევანდელი გაანგარიშებით)
პარლამენტში არჩევის უფლება ჩამორთმეული ჰქონდათ უცხოელებს, სახელმწიფო მოხელეებს, პენსიონერებს, თუ მათი პენსიები შეიძლება შეწყვეტილიყო ან დროებითი ხასიათი ჰქონდა, ასევე გვირგვინის მიმწოდებლებს და მენარდეებს, ბანკირების გარდა (ეს შემთხვევით არაა)
პოლიტიკოსების მიერ ხმის ყიდვის ნახატი – წყარო 1857 Harper’s Weekly.
ამომრჩევლების მოსყიდვა იმდენად მასშტაბური იყო, რამდენადაც ამის წარმოდგენა შეიძლება. ყველაფერი მარტივი იყო – ვინც ყველაზე მაღალ თანხას იხდიდა ამომრჩევლის ხმაში, საბოლოოდ ის იღებდა ამ ახმას. იმდროინდელ ინგლისში ხმის ფასი თითქმის ისეთივე სიზუსტით იყო განსაზღვრული როგორც პურის, ან მიწის ფასი.
საშუალოდ XVIII საუკუნის I ნახევარში პარლამენტში ადგილის ყიდვა 1-1.5 ათას ფუნტ სტერლინგად შეიძლებოდა (დღევანდელი გაანგარიშებით 100000-160000 ფუნტი). XVIII საუკუნის II ნახევარში პარლამენტში ადგილის ფასი 5000 ფუნტ სტერლინგამდე გაიზარდა. (დღევანდელი გაანგარიშებით 650000 ფუნტი). ეს განპირობებული იყო იმით, რომ ინდუსტრიული რევოლუციის შედეგად საგრძნობლად გაიზარდა იმ ადამიანთა რაოდენობა, რომლებიც სოლიდურ კაპიტალს ფლობდნენ, მაგრამ არ ჰქონდათ პოლიტიკური ძალაუფლება და ამის გამოსწორება სურდათ. მათმა სწრაფვამ ნებისმიერ ფასად მოხვედრილიყვნენ პარლამენტში საგრძნობლად გაზარდა ხმის ფასი. ასე მაგალითად ბანკირი ლოპესი XIX საუკუნის დასაწყისში 20 ფუნტს უხდიდა ყველას, ვინც მას მიცემდა ხმას. აღმოსავლეთ რედფორდში 1 ხმის საფასურად 20 გინეას (ბრიტანული ოქროს მონეტა, რომელიც1663-1813 წლებში გამოდიოდა) იძლეოდნენ, 2 ხმის სანაცვლოდ – 40. 1830 წელს ლივერპულში მაგალითად ერთი ხმის საფასური 100 ფუნტი იყო.
ხმის ფასი იცვლებოდა ამომრჩეველთა რაოდენობის ცვლილების შედაგად. მაგალითად თუ ჰანიტონში სულ 350 ამომრჩეველი იყო რეგისტრირებული, მათ ფასი 5-დან 15 გინეამდე მერყეობდა, მაგრამ გრამპაუდში, სადაც მხოლოდ 42 ამომრჩეველი ცხოვრობდა, ხმის ფასი 300 გინეამდე იყო ავარდნილი. (32000-დან 40000 ფუნტამდე დღევანდელი კურსით)
ასევე სხვა ფაქტორებიც ახდენდნენ ხმის ფასზე ზეგავლენას – მაგალითად არჩევნების ხანგრძლივობა, რომელიც ხანდახანა 2-3 კვირამდე ან თვემდეც კი იწელებოდა, არჩევნების განმავლობაში დაპირისპირების ხარისხი და ა.შ
ელექტორატის მოსყიდვის ფორმები ძალიან განსხვავდებოდა, ფულით დაწყებული უფასო სადილით დამთავრებული. მოსახლეობის მოსყიდვის მიზნით კანდიდატები აქტიურად იყენებდნენ ალკოჰოლსაც. მაგალითად, ცნობილი ბრიტანელი ფილოსოფოსი ბერტრან რასელი XIX საუკუნის ბოლოს ამტკიცებდა, რომ ამომრჩეველთა დათრობა ინგლისური ცხოვრების ნაწილია, რომელიც მხოლოდ უცხოელებს უკვირდათ.
ამომრჩეველთა ხმების ყიდვა ხდებოდა არა მხოლოდ ინდივიდუალურად ანუ საცალოდ, არამედ საბითუმოდაც. ინგლისში საამომრჩევლო კორუფცია იმდენად დახვეწილი და განვითარებული იყო, რომ სპეციალური აგენტებიც კი არსებობდნენ – borough managers, რომლებიც ამომრჩეველთა ხმების გაყიდვით იყვნენ დაკავებული და ამის სანაცვლოდ სოლიდურ საკომისიოებსაც იღებდნენ.
დღესდღეობით ევროპელებს პრივატიზირებული აქვთ ზოგადსაკაცობრიო ადამიანური ფასეულობები და იმდენი იკადრეს რომ ამას “ევროპული ფასეულობების” სახელით მოიხსენიებენ. მედია საშულებები, დასავლეთიდან დაფინანსებული ორგანიზაციები და ევროცენტრისტი პოლიტიკოსები ყოველდღიურად ავრცელებენ მითებს “ევროპული აღმატებულების” შესახებ, რათა მოსახლეობისთვის ტვინის გამორეცხვის პროცესი შეუქცევადი გახდეს.
დღე არ გავა ყურში რომ არ მოგვხვდეს შემდეგი ფრაზები: “ევროპული ფასეულობები”, “ევროპული არჩევანი”, “ცივილიზებული ევროპა” თუ სხვა. მაგრამ ფაქტებზე დაყრდნობით გავაანალიზოთ კიდევ ერთხელ ცივილიზებული იყო კი ისტორიული ევროპა? რა მაგალითს აძლევდა ბებერი კონტინენტი დანარჩენ მსოფლიოს?
ისტორიულად შუა საუკუნეების ევროპა გამოირჩეოდა სიველურით, ანტისანიტარიით და მასობრივი სიბინძურით. სწორედ ამიტომაც ასე ხშირად ვრცელდებოდა სხვადასხვა დაავადება მთელი ევროპის მასშტაბით. ყველაზე მომაკვდინებელი შედეგები კი ევროპაში შავი ჭირის მოდების შედეეგად დადგა, როდესაც ქალაქები მთლიანად დაცარიელდა.
მრავალმილიონიანი მსხვერპლის შემდეგ ადამიანთა ძვლებით იყო სავსე ნებსიმიერი ადგილი, იქნებოდა ეს ორმო, სასაფლაო თუ სხვა რამ. ამ ყველაფრის ისტორიული გამოძახილი შეგვიძლია ვიხილოთ ევროპულ ეკლესიებსა და კატაკომბებში, სადაც ადამიანების ძვლებს საშენ მასალად ან სხვადასხვა სამკაულის საკეთებლად იყენებდნენ.
იმხანად საკუთარ ჰიგიენაზე და სისფუთავეზე ზრუნვა ევროპული ლოგიკით ცოდვად ითვლებოდა. ევროპული სამღვდელოება მოსახლეობას მოუწოდებდა ძონძები ცმოდათ და არ დაებანათ, რადგანაც მათი აზრით მხოლოდ ესე შეიძლებოდა სულიერი განბანა. ბანაობა არ შეიძლებოდა კიდევ ერთი საბაბით, რათა ნათლობის დროს მიღებული წმინდა წყლის ჩამობანვა არ მომხდარიყო. შედეგად ევროპის მკვიდრი მოსახლეობით წლობით არ ბანაობდა და საერთოდ არ იცოდა თუ რა იყო წყალი.
სიბინძურე და ტილები სიწმინდის განსაკუთრებულ ნიშნებად ითვლებოდა. სისუფთავეს ზიზღით უყურებდნენ. ტილებს “ღვთიურ მარგალიტებს” ეძახდნენ და სიწმინდის ნიშნად მიიჩნეოდა. ევროპელები იმდენად შორს იყვნენ ჰიგიენის ელემენტარული ნორმებისგან, რომ XIX საუკუნის მედიცინის სახელმძღვანელოებში მოსახლეობას არწმუნებდნენ დაბანვის აუცილებლობაში.
მაგალითად მნიშვნელოვანი ევროპული გამოგონება – სუნამო, სამყაროს მოევლინა როგორც რეაქცია აბანოების არარსებობაზე და ამისგან გამოწვეულ საშინელ სუნზე. ცნობილი ფრანგული პარფიუმერიის ერთ-ერთი პირველი ამოცანა იმ აყროლებული, მძიმე სუნის განეიტრალებაში მდგომარეობდა, რასაც წლობით დაუბანელი სხეული იწვევდა.
ევროპაში რელიგიური სწავლებების პოპულარიზაციასთან ერთად, შემდგომმა თაობებმა მრავალი საუკუნის განმავლობაში ტუალეტის შესახებ სრულად დაივიწყეს. დავიწყებული კანალიზაციის როლს ქუჩაში არსებული თხრილები ასრულებდა, სადაც ფეკალიების ნაკადული მიედინებოდა. ანტიკური ცივილიზაციის დავიწყების შედეგად ხალხი იქ იკმაყოფილებდა ბუნებრივ მოთხოვნილებებს, სადაც მოუხდებოდათ. ქუჩებში ისეთი სიბინძურე სუფევდა, რომ სავალ ნაწილზეც კი შეუძლებელი იყო სიარული.
ჩვენამდე მოღწეული ისტორიული წყარობის თანახმად, ბევრ გერმანულ ქალაქში გამოჩნდა ”სასიარულო ჯოხები”, რომლის გარეშეც ქუჩაში გადაადგილება ფაქტიურად შეუძლებელი იყო.
ზოგიერთი ისტორიკოსი გაკვირვებული იყო თუ რა ადვილად პოულობდნენ სალაჰ ად-დინის ჯარისკაცები ქრისტიანულ ბანაკებს. ძალიან მარტივად – სუნით. შუა სუაკუნეებში ქალები თმებზე ნიორს ისმევდნენ, რათა ტილებისგან თავი დაეღწიათ, ხოლო თმების ფერის შესაცვლელად საღლის შარდს იყნებდნენ.
სიფილისი იმ დროს ისე გავრცელებული იყო, რომ მოდაზეც კი ახდენდა გავლენას. საკუთარი ჯანმრთელობის დასამტკიცებლად მამაკაცები თმებს და წვერებს იზრდნენ. სიფილისით დაავდებულები კი აქტიურად იყენებდნენ პარიკებს.
კათოლიკური ეკლესია უფრო შორს წავიდა და მათგან განსხვავებულ აზრზე მყოფის ადამიანების დასასჯელად ინკვიზიცია მოიფიქრა, რაც ხშირ შემთხვევაში სასტიკ წამებას გულისხმობდა.
სასაფლაობები დაავადების გავრცელბის ერთ-ერთ მთავარ კერას წარმოადგენდა, რადგანაც არანაირი სანიტარული ნორმები არ არსებობდა. სასაფლაოები არც თუ ისე ღრმა იყო, ამიტომაც ცხოველები მიწის ამოთხრას და გვამების შეჭმას ახერხებდნენ. ამასთანავე სასაფლაოებისთვის ადგილები საკმარისი არ იყო და შესაბამისად ერთი და იმავე საფლავს რამდენიმეჯერ იყენებდნენ. მოსახლეობას ქალაქებში და სოფლებში გვამების ლაბირინთში უწევდათ სიარული.
ევროპის მკვიდრი მოსახლეობის ზოგადი კულტურა და თვითშეგნება იმდენად დაბალ დონეზე იყო რომ მთელი ნაგვის, ჭუჭყის გუბეების და ფეკალიების გადმოყრა-გადმოღვრა პირდაპირ საცხოვრებელი სახლების ფანჯრებიდან ხდებოდა. რელიგიური მოტივებიდან გამომდინარე მასობრივად ანადგურებდნენ კატებს, ხოლო თაგვები კი უამრავი დაავადების გადამტანები და გამავრცელებლები იყვნენ.
შავი ჭირისგან იღუპებოდა უამრავი ადამიანი, ამიტომ ხშირად საერთო, დიდ საფლავებს თხრიდნენ. ამის მიუხედავად საერთო საფლავებიც მალე ივსებოდა და ბევრი გარდაცვლილის გვამი პირდაპირ ქუჩებში იხრწნებოდა.
შავი ჭირის ეპიდემია იტალიაში, 1348 წ.
ჰიგიენის ელემენტარული ნორმების უგულებელყოფა ევროპას ძვირად დაუჯდა: XIV საუკუნეში შავი ჭირის შედეგად საფრანგეთმა მოსახლეობის მესამედი დაკარგა, ხოლო ინგლისმა და იტალიამ – ნახევარი.
ალბათ ბევრ თქვნთაგანს ძნელად წარმოუდგენია, რომ თავის დროზე ინგლისში ცოლების გაყიდვა გავრცელებულ პრაქტიკას წარმოადგენდა.
აღსანიშნავია რომ ეს შუა საუკუნეებში ან ანტიკურ პერიოდში კი არ ხდებოდა, არამედ XVIII და XIX საუკუნეებში. წარმოგიდგენთ საინტერესო ფაქტებს დიდ ბრიტანეთში ცოლებით ვაჭრობის შესახებ.
ცოლის გაყიდვა. ტომას როულენდსონი 1812-1814 წწ.
ცოლის გაყიდვის ფაქტები არა მარტო ინგლისურ მხატვრობაში, არამედ ლიტერატურაშიც ფიქსირდება. ასე მაგალითად თომას ჰარდის ნაწარმოებში ”კესტერბრიჯის მერი” მთავარმა გმირმა ცოლი გაყიდა, ხოლო შემდეგ სინდისის ქენჯნამ სიკვდილამდე მიიყვანა.
1820 წლის ფრანგული გრავიურა ცოლის გაყიდვაზე ინგლისურად
ცოლების გაყიდვის ყოველი პროცედურა სტანდარტულად მიმდინარეობდა – მეუღლეს ცოლი მოედანზე მიყავდა, რომელიც მის ყელზე გამობმული ჯაჭვით ეჭირა. ამის შემდგომ ცოლი მისთვის განკუთვნილ ადგილას ადიოდა და ვაჭრობაც იწყებოდა. ცოლი იმას ერგებოდა, ვინც ყველაზე მსხვილ თანხას გადაიხდიდა.
ვინც გირტყავს, მას უყვარხარ
იმდროინდელ გაზეთებში მსგავსი ფაქტები აქტიურად შეუქდებოდა. ერთ-ერთი ყველაზე ადრეული ცოლის გაყიდვის ფაქტი 1733 წლით თარიღდება. ჩანაწერის თანახმად ვინმე სამუელ ვაითჰაუსს თავისი ცოლი მერი უაითჰაუსი ტომას გრიფითსისთვის ერთ ფუნტ სტერლინგად მიუყიდია. კიდევ ერთი ქალბატონი გასაყიდად იქნა გაყვანილი და მასზე საწყისი ფასი ერთი პენი იყო. მარტოხელა ფერმერებს ძალიან უნდოდათ ამ ქალბატონის ყიდვა. საბოლოოდ ის 5 შილინგად და 6 პენსად გაიყიდა.
რამდენადაც უცნაურად არ უნდა ჟღერდეს ცოლების გაყიდვა ხდებოდა ურთიერთთანხმობის საფუძველზე. ხშირ შემთხვევაში ცოლს მისივე საყვარელი ყიდულობდა სიმბოლურ ფასად. ხანდახან ხდებოდა ისეც რომ ყოფილი ქმარი, ცოლი და მისი ახალი მფლობელი ერთად მიდიოდნენ ხოლმე ტავერნაში ვაჭრობის წარმატებით დამთავრების აღსანიშნავად.
ინგლისელი აზნაური სმიტფილდის ბაზარზე მიემართება ცოლის გასაყიდად
ყველაზე პოპულარული ცოლებით ვაჭრობა 1780 – 1850 წლებში იყო. დღევანდელ დღემდე მოღწეული დოკუმენტებით მინიმუმ 300 ასეთი ფაქტი დასტურდება. ყველაფერი კი იმით დაიწყო რომ 1753 წელს ინგლისში ქორწინების კანონი მიიღეს. იქამდე ქორწინება ოფიციალურად არ რეგისტრირდებოდა. ქალები ფაქტიურად კაცების სრულ დაქვემდებარებაში იმყოფებოდნენ. განქორწინება კი საკმაოდ ძვირადღირებულ პროცედურას წარმოადგენდა. მოედანზე ცოლების გაყიდვა იქცა განქორწინების ერთგვარ ფორმად. მთავრობა ამ პრაქტიკას არ მიესალმებოდა და უბრალოდ არ იმჩნევდა.
1830 წელს ერთი საინტერესო ფაქტი დაფიქსირდა. მეუღლემ ცოლის გაყიდვის პროცესი დაიწყო, მაგრამ შემდეგ შეაჩერა და ყველაფრის ძველებურად დატოვება მოინდომა. ამის საპასუხოდ კი ცოლი მეუღლეს ლოყაზე შეეხო სადავეთი და განაცხადა: “მე უნდა გავიყიდო, იმიტომ რომ ცვლილებები მინდა”
ცოლით ვაჭრობის ბოლო ფაქტი 1913 წელს ფიქსირდება. ქალბატონი, რომელიც ლიდსის სასამართლოში ჩვენებას აძლევდა აღნიშნავდა, რომ მისმა ქმარმა ის კოლეგას 1 ფუნტ სტერლინგად მიყიდა.
ბოლო რამდენიმე დღეა მთელი მსოფლიოს ყურადღება ბრიუსელისადმია მიპყრობილი. 2016 წლის 22 მარტს ბელგიის დედაქალაქში რამდენიმე ტერორისტული აქტი განცორციელდა და შედეგად 34 ადამიანი დაიღუპა, ხოლო 100 ადამიანზე მეტი სერიოზულად დაშავდა. დღეს ბრიუსელი ევროლიბერალების დედაქალაქია, მაგრამ სულ რამდენიმე ათეული წლის წინ ამ ლიბერალების ბაბუები ისე სამარცხვინოდ იქცეოდნენ, რომ ძნელია ამის წარმოდგენა. დღეს ევროპის ეს სამარცხვინო ისტორიის ფურცლები ბევრს მივიწყებული აქვს.
მაგრამ ჩვენ შევეცდებით დღეს გაგახსენოთ ის, რაც ნებსით თუ უნებლიეთ ევროპაში დავწიყებას მიეცა. 1935 წლამდე ევროპაში არსებობდა შავკანიანების ზოოპარაკი, სადაც ცხოველებთან ერთად შავკანიანი მოსახლეობა ყავდათ დამწყვდეული ”ცივილიზებულ ევროპელებს”. ბოლო ესეთი ზოოპარაკი ბაზელში 1935 წელს დახურეს, ხოლო ტურინში 1936 წელს.
მაგრამ ბრიუსელში შავკანიანების (კონგოს მკვიდრი მოსახლეობის) ექსპოზიცია 1958 წელსაც გაიმართა, სადაც ადგილობრივი მოსახლეობა მათ ისე ეპყრობოდა, როგორც ცხოველებს.
1930 წელი, ზოოპარკი ბაზელში, სადაც ცხოველებთან ერთად სომალის მვიდრნი ჰყავთ წარმოდგენილი
გერმანიის იმპერატორი ვილჰელმ II ჰამბურგის ზოოპარკში შავკანიანებს ათვალიერებს, 1909 წელი.
XX საუკუნის დასაწყისში ცხოველებთან ერთად შავკანიანი ადამიანები წარმოდგენილი ჰყავდათ ლონდონის, ანტვერპენის, ბერლინის, ბაზელის და ბევრი სხვა განვითარებული ქალაქის ზოოპარკში. ლონდონის ზოოპარკში მაგალითად აფრიკელების გალია 800 000 ადამიანმა ინახულა.
ყველაზე ხშირად აფრიკელ მოსახლეობას ვოლიერებში ათავსებდნენ, სადაც ”ეთნოგრაფიული სოფლის” მინი ვერსიას უქმნიდნენ. ისინი ნაციონალური ტანსაცმლით მოძრაობდნენ, პრიმიტიული იარაღებით მიწას ამუშავედნენ და სადილს კოცონზე ამზადებდნენ. მკაცრი ევროპული ზამთრის ფონზე შავკანიენები დიდხანს ვერ ცოცხლობდნენ. მაგალითად ჰამბურგის ზოოპარკში 1908-1912 წლებში 27 აფრიკელი დაიღუპა.
Politicano 