კამათი და საზოგადოებრივი დისკუსია სტალინის პიროვნების გარშემო დღითიდღე ახალ მასშტაბებს იძენს, ამაში კი ლომის წვლილი ლიბერალებს მიუძღვით. ისინი ცდილობენ სტალინის ფიგურის მხოლოდ ერთ ჭრილში განხილვას, არადა მისი მასშტაბის ისტორიული ფიგურის შესაფასებლად დაგვეთანხმებით ძალიან ბევრი სხვადასხვა ცვლადის ანალიზია საჭირო.

მაშინ ვინ იყო სტალინი – პატრიოტი თუ მოღალატე? მართლმადიდებლობის მტერი თუ მართლმადიდებლობის დამცველი? კაცთმოძულე ტირანი თუ მუშათა და ჩაგრულთა კლასისთვის თავგანწირული სოციალისტი? ამ კითხვებს ყველაზე კარგად მის მიერ გაკეთებული საქმეები გასცემენ პასუხს. მაგრამ, სამწუხაროდ, დღეს უამრავი დეზინფორმაცია ვრცელდება სტალინზე. ყველაფერ ცუდს მას მიაწერენ, კარგზე კი არაფერს ამბობენ. აღსანიშნავია ისიც, რომ სტალინის დანაშაულებებზე როდესაც საუბრობენ, ამ დანაშაულების დიდ ნაწილში მას საერთოდ არ მიუძღვის ბრალი.

სტალინს მიაწერენ ისეთ ფრაზებს, რომელიც არასდროს უთქვამს, მაგალითად: “არ არის კაცი, არ არის პრობლება”. მას მიაწერენ ასევე ავტონომიების შექმნას საქართველოში, საქართველოს გასაბჭოებას, ქართული მიწების დაკარგვას და სხვა მრავალ დანაშაულს. ფაქტები კი, საპირისპიროზე მეტყველებენ. გადავავლოთ თვალი სტალინის პატრიოტულ საქმეებს, რომლებიც მას სხვა თვალით დაგვანახებს.

1. 1943 წელს სტალინის ბრძანებით საქართველოს გადაეცა ქლუხორისა და ახალხევის რაიონები, რომლებსაც საქართველო 1955 წლამდე ფლობდა. 1955 წელს სტალინის და ქართველების დიდმა მოძულემ, ნიკიტა ხრუშჩოვმა ქლუხორი და ახალხევი საქართველოს ჩამოართვა. დღეისათვის გავრცელებული პროპაგანდით, სტალინს მიაწერენ აფხაზეთის, სამაჩაბლოს და აჭარის ავტონომიების შექმნას.

სინამდვილეში, აფხაზეთს ავტონომიის სტატუსი მიანიჭა ნოე ჟორდანიას მთავრობამ 1919 წელს. აჭარას ავტონომიის სტატუსი საქართველოს ხელისუფლებამ მიანიჭა 1921 წელს, რელიგიური ფაქტორის გამო, ხოლო სამხრეთ ოსეთის ავტონომია შეიქმნა 1922 წელს. რაც შეეხება დაკარგულ ტერიტორიებს, 1918 წელს, სომხეთთან ომში გამარჯვების მიუხედავად, ინგლისმა აიძულა საქართველო, დაეთმო ლორე და ექცია ნეიტრალურ ზონად საქართველოსა და სომხეთს შორის. გასაბჭოების შემდეგ ლორე ორ ნაწილად გაჰყვეს, ჩრდილოეთი, რომლის ცენტრსაც შულავერი წარმოადგენდა, საქართველომ მიიღო, სამხრეთი კი სომხეთმა. სადავო ტერიტორია იყო ჰერეთიც, ოღონდ საქართველოსა და აზებრაიჯანს შორის. ჰერეთს ქართული მხარე ნაწილობრივ აკონტროლებდა და ამ საკითხის მოგვარება იმჟამად ვერ მოხერხდა. 1920 წელს საბჭოთა აზერბაიჯანი შემოიჭრა საქართველოში ჰერეთის მხრიდან, მაგრამ ქართველებმა შეძლეს მათი შეჩერება, თუმცა ჰერეთი მოწინააღმდეგეს დარჩა. 1918 წელს ქართულმა არმიამ მოიგერია თეთრგვარდიელების შეტევა და დაიკავა სოჭის ოლქი. მოგვიანებით, დენიკინმა ტერიტორიული პრეტენზია წაუყენა საქართველოს. ინგლისის ჩარევით მოხერხდა სიტუაციის დარეგულირება. ინგლისმა საქართველოს მისცა გარანტია, რომ თუ ქართული ჯარი სოჭს დატოვებდა, იქ დენიკინის არმია არ შევიდოდა, მაგრამ ქართული ჯარის გასვლისთანავე სოჭი დენიკინმა დაიკავა. 1920 წელს დაიდო ხელშეკრულება საქართველოსა და ბოლშევიკურ რუსეთს შორის, რომლის მიხედვითაც საქართველო თმობდა სოჭის ოლქს და ორ ქვეყანას შორის საზღვარი ფსოუზე გადიოდა. 1921 წელს საბჭოთა რუსეთი, აზერბაიჯანი და სომხეთი თავს დაესხა საქართველოს. ამით ისარგებლა თურქეთმა და დაიკავა ართვინი, არდაგანი და ბათუმი. ლენინი აპირებდა შეგუოებოდა, თურქეთის მიერ სამხრეთ საქართველოს, მათ შორის აჭარის დაკავებასაც, მაგრამ ამის წინააღმდეგ წავიდა სტალინი. მარტის შუა რიცხვებში საბჭოთა რუსეთი შეუთანხმდა გენერალ მაზნიაშვილს, წამოეწყო ოპერაცია აჭარის თურქთაგან განსათავისუფლებლად. მაზნიაშვილის ჯართან ერთად იბრძოდნენ ქართველი ბოლშევიკები და აჭარელი პატრიოტებიც. საერთო ძალებით მოხერხდა თურქების აჭარიდან განდევნა.

2. 1944 წელს სტალინის ბრძანებით სამცხე-ჯავახეთიდან აყარეს პროთურქულად განწყობილი თურქები, აზერები, ქურთები და ლეკები. საერთო ჯამში 120 000-მდე ადამიანი, რომლებიც შუა აზიაში გადაასახლეს მათ ადგილას კი ქართველები ჩაასახლეს.

3. 1943 წელს სტალინმა აღადგინა საქართველოს ავტოკეფალია.

4. 1944 წელს სტალინი დაუკავშირდა შარლ დე გოლს და მოსთხოვა მენშევიკების დროს საქართველოდან გაზიდული ეროვნული საგანძურის დაბრუნება. 248 ყუთიდან, დაბრუნდა 39 ყუთი, რომელსაც ექვთიმე თაყაიშვილი ინახავდა. დანარჩენი: სახელმწიფო ხაზინა, ოქროს ზოდები, ვერცხლი და ფული, მენშევიკებმა ლევილის მამულის შეძენაში და საფრანგეთში დროსტარებაში დახარჯეს.

5. 1922 წელს მიიღეს საქართველოს კონსტიტუცია. სახელმწიფო ენად ქართული გამოცხადდა. მსგავსი პრივილეგიით არც ერთ რესპუბლიკას არ უსარგებლია. აღსანიშნავია ის ფაქტიც, რომ საქართველოს მოსახლეობა სხვა მოკავშირე რესპუბლიკებზე უკეთ ცხოვრობდა. ტყუილია, რომ სტალინი თავს რუსად თვლიდა. ოფიციალურ დოკუმენტებში, ეროვნების გრაფაში თავის ხელით აქვს ჩაწერილი: ეროვნება – ქართველი.

6. სტალინის ბრძანებით აფხაზეთში, სოჭში, სამაჩბლოში, სამცხე-ჯავახეთში და ჩრდილოეთ კავკასიაში ჩასახლეს ქართველები, რის შემდეგადაც გაუმჯობესდა ეთნიკური ბალანსი ქართველების სასარგებლოდ.

7. 1929 წელს სტალინმა გააუქმა აფხაზეთს რესპუბლიკის სტატუსი და იგი ისევ საქართველოს განუყოფელ ნაწილად აქცია. სტალინის ახალი კონსტიტუციით აფხაზეთს და სამხრეთ ოსეთს ჩამოერთვათ უფლება, გამოყოფოდნენ როდესმე საქართველოს. ცნობილი არის ფაქტები, თუ როგორ სასტიკად გაუსწორდა სტალინი და ბერია აფხაზ და სომეხ სეპარატისტებს. 

8. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ სტალინმა მიზნად დაისახა საქართველოსთვის ისტორიული ტერიტორიების დაბრუნება. მან თურქეთის მისამართით ტერიტორიული პრეტენზიები წამოაყენა. განაცხადა, რომ 1921 წელს თურქეთმა მოახდინა ართვინის, არდაგანის და ყარსის ოლქების ანექსია. თუ კი თურქეთს სურს მოკავშირეობა, მაშინ საზღვრები უნდა გაასწორონო. წინააღმდეგ შემთხვევაში მოკავშირეობა გამორიცხულიაო. სტალინმა შეიმუშავა თურქეთზე თავდასხმის გეგმა ტრაპიზონის-ყარსის და ერზრუმის მიმართულებით. მაგრამ თურქეთს დამცველად ა.შ.შ და ბრიტანეთი მოევლინა. ამერიკის შეერთებული შტატები იმ პერიოდში ერთადერთი სახელმწიფო იყო, რომელიც ბირთვულ იარაღს ფლობდა, ამიტომაც სტალინი იძულებული გახდა მასთან დაპირისპირებაზე და ჩანაფიქრის განხორციელებაზე უარი ეთქვა.

9. II მსოფლიო ომის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ოპერაციას, რომელიც ბელორუსიის განთავისუფლებას ისახავდა მიზნად, სტალინმა პეტრე ბაგრატიონის საპატივცემულოდ უწოდა “ოპერაცია ბაგრატიონი”

10. 1945 წლის 2 მაისს საბჭოთა ჯარებმა აიღეს ბერლინი. სტალინის ბრძანებით რაიხსტაგზე დროშის აღმართვის პატივი წილად ხვდა ქართველს და რუსს; მელიტონ ქანთარიას და მიხეილ ეგოროვს.

11. 1942 წელს გასამართლებული იქნენ ილია ჭავჭავაძის მკვლელები, რომელთაც დახვრეტა მიესაჯათ. 1937 წელს სტალინის ბრძანებით დიდი პატივით და პომპეზურობით გადაიხადეს ილია ჭავჭავაძის დაბადების 100 წლის იუბილე.

12. 1951 სტალინმა მიიღო გადაწყვეტილება, თბილისში მეტროპოლიტენის მშენებლობაზე. მეტრო იმ დროს მხოლოდ მილიონიან ქალაქებს ეკუთვნოდათ, თბილისი მოსახლეობა კი დაახლოებით ნახევარი მილიონი იყო. მიუხედავად ამისა, გასაგები მიზეზების გამო, გადაწყდა, აშენებულიყო თბილისში მეტროპოლიტენი. თბილისი იყო მე-4 ქალაქი საბჭოთა კავშირში, სადაც მეტრო აშენდა. მეტროპოლიტენის აშენება მოხდა არა მარტო კომფორტული გადაადგილებისთვის, არამედ ის წარმოადგენდა თავშესაფარს დაბომბვის შემთხვევაში და მას უნდა დაეცვა მოსახლეობა დიდი მსხვერპლისაგან.

ცნობილი ამერიკელი მწერალი, ნობელის პრემიის ლაურეატი ლიტერატურაში, ჯონ სტაინბეკი 1947 წელს თბილისს ეწვია ცნობილ ფოტოგრაფ რობერტ კაპასთან ერთად. ის აღფრთოვანებული დარჩა საბჭოთა საქართველოთი და თავისი შთაბეჭდილებები შემდგომ “რუსულ დღიურებში” გადმოსცა.

აი, რას წერდა სამშობლოში დაბრუნებული სტაინბეკი საქართველოსა და თბილისის შესახებ (იგი დედაქალაქის გარდა, გორსა და ბათუმშიც იყო):

“ყველგან, სადაც კი მოვხვდებოდით – რუსეთში, მოსკოვში, უკრაინაში, სტალინგრადში – გამუდმებით გვესმოდა მაგიური სიტყვა “საქართველო”… კავკასიის ამ ქვეყანას, შავი ზღვის პირას რომ მდებარეობს, მოიხსენიებდნენ როგორც მეორე სამოთხეს. ჩვენ უკვე გვჯეროდა, რომ რუსების უმრავლესობა იმედოვნებს, – თუკი მთელი ცხოვრება პატიოსნად და ზნეობრივად ვიცხოვრებთ, სიკვდილის შემდეგ სამოთხეში კი არ ამოვყოფთ თავს, არამედ საქართველოშიო”.

საფიქრებელია, რომ საქართველომ მას მოლოდინი გაუმართლა, რადგან ასე დაახასიათა ქართველები: “ისინი არიან მგზნებარენი, ამაყნი, გულმხურვალენი და მხიარულნი და რუსეთის სხვა ხალხების დიდ აღტაცებას იწვევენ… ქართველი მამაკაცები დიდი წარმატებით სარგებლობენ რუს ქალებში… თბილისელები უკეთესად არიან ჩაცმულნი და უფრო ლაღად გამოიყურებიან იმ ხალხთან შედარებით, ვისაც რუსეთში შევხვდით. ქუჩები ხალისიან და ცოცხალ შთაბეჭდილებას ტოვებს”.

იქიდან გამომდინარე რომ სტაინბეკის შემოქმედებაში მუშათა კლასს გამორჩეული ადგილი ეკავა, მან საქართველოში სტუმრობისის განსაკუთრებული ყურადღება სოციალური ცხოვრების მომენტებს მიაქცია.

“ჩვენ თბილისის უნივერმაღები დავლაშქრეთ. ხალხით გაჭედილ მაღაზიებში არჩევანი საკმაოდ დიდი იყო, მაგრამ ფასები, განსაკუთრებით ტანსაცმელზე საკმაოდ მაღალი გახლდათ. ბამბის პერანგები სამოცდახუთი რუბლი, რეზინის კალოშები სამასი რუბლი, ხოლო პორტაბელური საბეჭდი მანქანის ფასი სამი ათას რუბლამდე აღწევდა.

მთელი დღე საზოგადოებრივ საცურაო აუზებში და ქალაქის პარკებში გავატარეთ. მშრომელთა პარკში პატარების რკინიგზა იყო მოწყობილი, რომლის მატარებელი იმდენად სრულყოფილი იყო დეტალებშიც კი, რომ მოხიბლულები დაგვტოვა. მემანქანის, ინჟინერის, მეხანძრის და სადგურის უფროსის როლსაც კი თვითონ ბავშვები ასრულებდნენ.

გასაოცარია თბილისში ზაფხულის საღამოები. ჰაერი ფაფუკი, მსუბუქი და მშრალია. ახალგაზრდა გოგო-ბიჭები უმისამართო სეირნობით ტკბებიან. მამაკაცების ჩაცმულობა გამოსარჩევად კოხტა იყო, მუნდირი ზოგჯერ თეთრი სქელი აბრეშუმისა, წელზე ქამრით შემოჭერილი, გრძელი ვიწრო შარვლები, და მსუბუქი შავი ჩექმები. საოცრად ლამაზი მოდგმაა ეს ქართველი კაცები.

ღამღამობით ძველი სახლების მაღალი აივნებიდან მელოდიური უცნაური სიმღერა გვესმოდა ხოლმე, რომელსაც აკომპანიმენტად მანდოლინის მსგავსი ინსტრუმენტის ხმა გასდევდა. ხანდახან ბნელი ქუჩებიდან მომავალი სალამურის ხმაც მოგვესმოდა.”

“ქართველები საბჭოთა კავშირში ყველაზე მოშვებული ხალხია; მოშვებული და ფიცხი და ხალისით აღსავსე. ალბათ ამიტომაც ეტრფიან მათ ასე რუსები. ალბათ მათაც სურთ, რომ ასეთები იყვნენ.”

ჯონ სტაინბეკმა აგრეთვე აღნიშნა, რომ საქართველოში ძალიან ბევრია ადამიანი, რომელიც აღმერთებს ხელოვნებას, განსაკუთრებით პოეტებს, მწერლებს, რომლებიც ცამდე აჰყავთ, ახალგაზრდები და გაუწაფავნიც კი. ჯონ სტაინბეკი წერს, რომ ეს კიდევ ერთი განმასხვავებელი ნიშანია საბჭოთა და ამერიკელ ადამიანებს შორის, ამერიკაში ხომ მწერალი არავის აინტერესებს, თითოეულმა მწერალმა თავად უნდა შეიქმნას კარიერა და მკითხველთა სიყვარული დაიმსახუროს.

ჩვენი ქვეყანა რომ მოეწონა, ამაზე ისიც მეტყველებს, რომ 20 წლის შემდეგ, 1967 წელს, სიკვდილამდე ერთი წლით ადრე, უკვე ნობელის პრემიის ლაურეატის და მსოფლიოში სახელგანთქმული მწერლის რანგში მორიგი საბჭოური ვოიაჟისას ისევ ეწვია საქართველოს და უთქვამს, – თბილისში არაფერი შეცვლილა, ისევ ისეთი ხალისიანი და სუფთააო… ალბათ, მართლა ასეთი იყო, თორემ ვინ აძალებდა სტაინბეკს, ტყუილი ეთქვა.

საინტერესოა რას იტყოდა სტაინბეკი დღევანდელი საქართველოს შემხედვარე?