ახლახან გამოაშკარავებულმა სამხილებმა ცხადყვეს ბრიტანეთის სამარცხვინო როლი მეოცე საუკუნის პოსტომისეულ პერიოდში მომხდარ ერთ-ერთ ყველაზე სასტიკ ჟლეტვაში.

ბრიტანეთის ოფიციალური პირები ცნობილ ინდონეზიელებში ფარულად ავრცელებდნენ ე.წ. შავ პროპაგანდს [რედ. Black propaganda] 1960-იან წლებში, რომ მომხდარიყო „კომუნისტური ჭირის“ აღმოფხვრა.

მიახლოებით 1965 და 1966 წლებში მინიმუმ 500 000, ზოგიერთის აზრით კი , ინდონეზიის კომუნისტურ პარტიასთან დაკავშირებული 3 მილიონამდე ადამიანი იყო განადგურებული.

ახლახანს ”ფორინ-ოფისის” (დიდი ბრიტანეთის საგარეო საქმეთა სამინისტროს სახელწოდება) მიერ გამჟღავნებული წარსულში გასაიდუმლოებული საბუთების თანახმად, ბრიტანელი პროპაგანდისტები ანტიკომუნისტებს, მათ შორის, გენერლებს, კომუნისტური პარტიის განადგურებისკენ აქეზებდნენ. დღეისთვის უკვე ცნობილია, რომ მასობრივი მკვლელობების მიღმა იდგა ინდონეზიის ჯარი, რომელიც სრულად მართავდა ვითარებას; ვითარებას, რომელსაც ამერიკის სადაზვერვო სამსახურის მიერ იქნა შეფასებული, როგორც საუკუნის ერთ-ერთი ყველაზე საშინელი მასობრივი ხოცვა.

ჟლეტვის დროს, რომელიც დაიწყო 1965 წლის ოქტომბერში, ბრიტანეთის ოფიციალური პირები მოუწოდებდნენ „კომუნისტური პარტიის და მათთან დაკავშირებული ორგანიზაციების განადგურებისკენ“. მათი მტკიცებით, ერი საფრთხის ქვეშ იქნებოდა იქამდე, სანამ კომუნისტური პარტიის ლიდერები არსებობდნენ და მათი საქმიანობა იქნებოდა დაშვებული და დაუსჯელად ჩაივლიდა“.

ბრიტანეთმა დაიწყო თავდასხმითი პროპაგანდა ინდონეზიის პრეზიდენტის სუკარნოს უარყოფითი რეაქციის საპასუხოდ. პრეზიდენტი სუკარნო უკმაყოფილო იყო იმით, რომ წარსულში მისი სახელმწიფოს ყოფილი კოლონიები გაერთიანდნენ მალაიანურ ფედერაციად [რედ. Federation of Malaya, ჩამოყალიბდა 1948 წელს და 1963 წელს იქნა გაუქმებული], რასაც მოჰყვა ინდონეზიური ჯარის შეჭრა და დაბალი ინტენსიურობის სამხედრო დაპირისპირება. 1965 წელს ”ფორინ ოფისის” ინფორმაციული კვლევის დეპარტამენტის პროპაგანდისტ-სპეციალისტები გაგზავნილნი იყვნენ სინგაპურში, რომ ეწარმოებინათ სუკარნოს რეჟიმის საწინააღმდეგო შავი პიარი. კომუნისტური პარტია კი მკაფიო მხარდამჭერი იყო სუკარნოს მიდგომების და ზოგადად კონფრონტაციული მოძრაობის.

ამ პატარა გუნდმა ინდონეზიელი ემიგრანტების სახელით გამოაქვეყნა ბუკლეტები, რომლებიც გამიზნულად აქეზებდნენ ზეგავლენიან ადამიანებს, მათ შორის, ჯარის გენერლებს. მეტიც, მათ ხელი შეუწყეს მალაზიელების მიერ მართული მიწისქვეშეთა რადიო სადგურის ჩამოყალიბებას და ინდონეზიის დაფარვას, რადიოს ქვეყანაში ხელმისაწვდომობას.

1965 წლის შუალედში ოპერაცია უკვე მთელი სისასტიკით მძვინვარებდა. მას ხელი შეუწყო ჯარის მემარცხენე ოფიცრებისა და კომუნისტური პარტიის ფარული აგენტების მიერ წარუმატებელმა გადატრიალების მცდელობამ, რომელსაც მოჰყვა შვიდი გენერლის მკვლელობა.

გადატრიალების მცდელობა მომავალი პრეზიდენტის გენერალ სუჰარტოს მიერ ეტაპობრივად იყო ჩახშობილი, რის შემდეგაც მან შეძლო სუკარნოს რეჟიმის ჩანაცვლება და არაკომუნისტურ სივრცეში ყველაზე დიდი კომუნისტური პარტიის განადგურება.

პროპაგანდისტები მოუწოდებდნენ საკუთარ მკითხველებს, რომ „საკუთარი თავის და ღირებულებების გადასარჩენად“ მომხდარიყო „კომუნისტური პარტიისა და მისი შეხედულებების საბოლოო განადგურება“. მათი მტკიცებით, „შეფერხება და/ან არასრულფასოვანი ნაბიჯები“ გამოიწვევდნენ უშუალოდ მათ განადგურებას. შემდეგ კვირებში მოხდა კომუნისტური პარტიის და ჩავარდნილ გადატრიალებასთან სავარაუდოდ დაკავშირებული პირების გენოციდი; ამას აგრეთვე მთელ არქიპელაგზე მცხოვრები მემარცხენეები შეეწირნენ.

უდავოა, რომ ბრიტანელ დიპლომატებს ამ მოვლენების შესახებ გააჩნდათ ინფორმაცია. მეტიც, GCHQ-სა და სინგაპურში ჩაი კენგის (Chai Keng) სამონიტორინგო სადგურის მეშვეობით მათ თავისუფლად შეეძლოთ კომუნისტური პარტიის (PKI) საჯარისო დანაყოფების მიერ განადგურების პროცესზე დაკვირვებაც.

დოქტორ დუნკან კემპბელის თანახმად, რომელიც არის გამომძიებელი ჟურნალისტი და GCHQ-ს ექსპერტი, ბრიტანელებს გააჩნდათ ტექნოლოგია, რომელიც მოსმენის საშუალებას იძლეოდა; მათ შორის „ინდონეზიური ჯარის ხელმძღვანელი პირების მიერ საჯარისო დანაყოფებში გაგზავნილ და იქიდან მიღებული ბრძანებებზე დაკვირვების საშუალება; იმ ბრძანებების, რომლების წყალობით ხდებოდა კომუნისტური პარტიასთან სავარაუდოდ დაკავშირებული პირების ალყაში მოქცევა და განადგურება“.

„პოლიტიკური ომის წარმოების კოორდინატორის“ ნორმან რედევეის მიერ, რომელიც ”ფორინ ოფისის” პროპაგანდისტი იყო, ჯაკარტაში ბრიტანელი ელჩისადმი მიწერილი წერილის თანახმად, მათი მიზანი იყო „მასობრივ ჟლეტვაში გენერლების მონაწილეობის ფაქტის დამალვა“, რადგან არსებობდა მოსაზრება, რომ „მათ შეეძლოთ უკეთესი სამსახურის გაწევა, ვიდრე წინა ბანდას“. ეს პიროვნება ჩავიდა სინგაპურში გადატრიალების მცდელობის ჩავარდნის შემდეგ.

ცნობილი ადამიანის უფლებადამცველის, კარმელ ბუდიარდიოს თანახმად, ტარი ლანგი რომელიც თინეიჯერობისას ინდონეზიაში ცხოვრობდა და მისი მშობლები ჯარის მიერ იყვნენ დატყვევებულნი, გამოქვეყნებულ საბუთებს აფასებს, როგორც „შემაძრწუნებელს“; ისინი ამხელენ ბრიტანეთის ნაწილობრივ ბრალს მომხდარ მოვლენებში. „მე გაბრაზებული ვარ, რომ ჩემმა მთავრობამ, ბრიტანულმა მთავრობამ, ეს ჩაიდინა. ბრიტანელებმა არაფერი გააკეთეს ამის შესაჩერებლად“.

რედევეის აზრით, სუკარნოს რეჟიმის დაცემა იყო ბრიტანული პროპაგანდის ერთ-ერთი ბრწყინვალე გამარჯვება. წერილში, რომელიც მან წლების შემდეგ დაწერა ნათქვამია, რომ „სუკარნოს დისკრედიტაცია იყო სწრაფი და წარმატებული. მისი კონფრონტაციული მოძრაობა წლიურად 250,000 ფუნტი სტერლინგი გვიჯდებოდა. მისი რეჟიმის წინააღმდეგ ბრძოლა და დამხობა კი მოხდა IRD-ს კვლევითი და ტექნიკური საშუალებებით ექვს თვეში მინიმალური დანახარჯებით“.

პროფესორი სკო ლუკასის თანახმად, გამხელილი საბუთები ნათელს ჰფენენ იმას, თუ „რაოდენ მნიშვნელოვანია დღემდე“ ბრიტანეთის საგარეო პოლიტიკისთვის „IRD და შავი პროპაგანდა“ პოსტომისეულ პერიოდში, ქვეყნის მიერ წარმოებულ საზღვრებს მიღმა ოპერაციებისთვის. „ეს იყო შედარებით ნაკლებად ძვირად ღირებული გზა, რომ ბრიტანეთს განეხორციელებინა საკუთარი ზეგავლენის მოხდენა; ზეგავლენის, რომლის ღიად აღიარებაც არ იყო შესაძლებელი და სასურველიც კი“.

ტექსტის ორიგინალი – https://bit.ly/3EOCden

ნიკოს მოტასი | კომუნიზმის დასაცავად (In Defense of Communism)

1968 წლის აგვისტოში, 53 წლის წინ, როდესაც ვარშავის ხელშეკრულების სახელმწიფოების საერთაშორისო სოლიდარობა (ინგ. internationalist solidarity) ჩეხოსლოვაკიის სოციალისტური რესპუბლიკის დედაქალაქ პრაღაში ახშობდა ცივი ომის პერიოდში წამოწყებულ ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან კონტრ-რევოლუციოr მცდელობებს. პრაღის მოვლენები წარმოადგენენ სოციალისტური სამყაროს მიერ იმპერიალიზმის წინააღმდეგ ბრძოლის საყრდენს. ამასთანავე, მოცემული შემთხვევა მუდამ წარმოადგენს სხვადასხვა ბურჟუაზიული და ოპორტუნისტული ძალებისთვის ანტიკომუნისტური პროპაგანდის წყაროს.

ათწლეულების მანძილზე ბურჟუაზიული ისტორიოგრაფია, მხარდაჭერილი განსხვავებული ოპორტუნისტებისა და კონტრრევოლუციონერების მიერ (ტროცკისტები, ევრო-კომუნისტები, სოციალ-დემოკრატები და ა.შ.) წარმოაჩენს ამ მოვლენას, როგორც „საბჭოთა ტანკებს“, რომლებმაც „სისხლში ჩაახშეს პრაღა“ და ამით უმალვე აღკვეთეს „სოციალიზმისთვის ადამიანური სახის“ მიცემის მცდელობა.

1968 წლის პრაღის კონტრრევოლუციონერული მოვლენები გამოყენებულ იქნა საერთაშორისო ბურჟუაზიის მიერ მე-20 საუკუნეში საბჭოთა კავშირისა და სოციალისტური წყობის ჩამოყალიბების წინააღმდეგ გამართულ მიზანმიმართული ცილისმწამებლური კამპანიისას. ეს ანტიკომუნისტური და ანტისაბჭოთა პროპაგანდა ეყრდნობა ცრუ მოსაზრებას, რომ დუბჩეკის მმართველობისას ^[1] წამოწყებული რეფორმების დანიშნულება, სავარაუდოდ, იყო „ადამიანური სოციალიზმის“ შემოთავაზება საბჭოთა კავშირის მიერ დანერგილი „სტალინისტური მოდელის“ ნაცვლად.

1968 წლის მოვლენების ანალიზი არ შეიძლება იმ დროისთვის არსებული ისტორიული რეალობის გაუთვალისწინებლად მოხდეს. კერძოდ, ვგულისხმობთ ცივ ომს, როდესაც გლობალურ დონეზე ორი რადიკალურად დაპირისპირებული სოციალური სისტემა – კაპიტალიზმი და სოციალიზმი ერთმანეთს შეეჯახნენ. ამ წინააღმდეგობრივ გარემოში, საერთაშორისო იმპერიალიზმმა (ძირითადად ამერიკის შეერთებული შტატები და, მათ შორის, დასავლეთ ევროპის სახელმწიფოები) სოციალიზმის დასაკნინებლად და ჩამოსაგდებად ძალზედ მოხერხებული სტრატეგია შეიმუშავა. მოდით გავიხსენოთ, რომ ე.წ. პრაღის გაზაფხულამდე, 1956 წელს, მეზობელ ქვეყანა უნგრეთში ადგილი ჰქონდა სხვა კონტრრევოლუციას (ნებისმიერ შემთხვევაში, სწორედ რომ რევოლუციად არის ეს მოვლენა მოხსენიებული).

დღეს, ხუთი ათწლეულის შემდეგ, არსებობს რა უამრავი საბუთი, საარქივო მასალა, წერილობითი ჩვენებები და სხვა მასალები, რომლებიც სრული სურათის ჩამოყალიბების შესაძლებლობას გვაძლევენ, შეიძლება ამ მოვლენებზე პირდაპირ ითქვას, რომ იმპერიალიზმის მხრიდან ადგილი ჰქონდა მუდმივ ძირგამომთხრელ საქმიანობას და კონტრრევოლუციის მცდელობას. დროა მოხდეს ამ ანტიკომუნისტური ტყუილების ჩამოშლა და ისტორიის ბოროტად დამახინჯების ფაქტის გამჟღავნება.

უნგრეთის გამოცდილებამ ცვლილებები შეიტანა სოციალისტური ბლოკის წინააღმდეგ იმპერიალიზმის მიერ წარმოებულ ბრძოლის პოლიტიკაში. ეს მიდგომა ახსნილ იქნა აშშ-ის საგარეო პოლიტიკის ერთ-ერთი „არქიტექტორის“ მიერ, რომელიც შემდეგში პრეზიდენტ კარტერის პერიოდში ეროვნული უსაფრთხოების მრჩევლის თანამდებობას იკავებდა. ზბიგნევ ბჟეზინსკი წერდა, რომ მოვლენების განვითარების საუკეთესო მოდელი იქნებოდა აღმოსავლეთ ევროპის სახელმწიფოების „შინაგანი ლიბერალიზაცია“. იგი აღნიშნავდა, რომ მსგავსი „ცვლილება“ შესაძლებელი იყო უპირველეს ყოვლისა ჩეხოსლოვაკიაში, შემდეგ უნგრეთსა და პოლონეთში ^[2].

1950-იან წლებში, ჯერ კიდევ ბჟეზინსკამდე, პრეზიდენტ ეიზენჰაუერის ადმინისტრაციის პერიოდში სოციალისტურ სახელმწიფოებში ე.წ. „შიდა“ კონტრრევოლუციების წაქეზების პოლიტიკა  იყო აშშ-ს საგარეო მიდგომის ერთ-ერთი ფუნდამენტი; იგი ჩამოყალიბებული იქნა ქვეყნის სახელმწიფო მდივნის ჯონ ფოსტერ დალესის მიერ. ბჟეზინსკის მიერ განხილული ე.წ. „შინაგანი/შიდა ლიბერალიზაციის“ კონცეფცია იყო ჩეხოსლოვაკიაში აშშ-სა და მისი მოკავშირეების იმპერიალისტური ზრახვების განხორციელების მეთოდი; ანუ სახელმწიფოში კონტრრევოლუციის მოწყობისთვის საჭირო გასაღები. ალექსანდრე დუბჩეკის გენერალური მდივნობის პერიოდში ჩეხოსლოვაკიის კომუნისტური პარტიის მმართველ ელიტაში მემარჯვენეები და ოპორტუნისტები დომინანტ ძალად ჩამოყალიბდნენ. შესაბამისად, 1968 წლის იანვრისთვის მათ შეძლეს ქვეყანაში მთელი რიგი „რეფორმების“ ანუ სოციალისტური მოდელის „ლიბერალიზაციის“ განხორციელება.

ბურჟუაზიული და ოპორტუნისტული ძალები გამოთქვამენ მოსაზრებას, რომ ე.წ. პრაღის გაზაფხული, რასაც ისინი დუბჩეკის მმართველობისას ჩამოყალიბებულ რეფორმებს უწოდებენ, მიმართული იყო ქვეყანაში სოციალისტური მოდელის დემოკრატიზაციასა  და „სოციალიზმისთვის ადამიანური სახის“ მიცემაზე. თუმცა, ეს დებულება ისტორიულად დამტკიცებული ტყუილია.

ე.წ. პრაღის გაზაფხული სინამდვილეში იმპერიალიზმის „ტროას ცხენი“ იყო. სოციალისტურ სისტემაში რეალურად არსებული პრობლემები (მაგალითად, ეკონომიკა, წარმოება, სოციალისტური განათლება და ა.შ.) ანტი-სოციალისტურმა რეაქციულმა ძალებმა საკუთარი რევიზიონისტული [რედ. არსებული მდგომარეობის გადახედვა] მიზნებისთვის უბრალოდ მოიმიზეზეს; ეს იყო იდეოლოგიურად მოტივირებული არსებული რეალობის გადახედვის მცდელობა, რომელიც ნელა, მაგრამ მკაფიოდ წაიყვანდა სახელმწიფოს კაპიტალიზმის აღორძინებისკენ. უკვე მოგვიანებით, ე.წ. პრაღის გაზაფხულის ერთ-ერთმა ლიდერმა ჩეხმა ეკონომისტმა ოტა შიკმა ^[3] აღიარა 1968 წლის რეფორმების რეალური დანიშნულება. შიკმა, ე.წ. „მესამე გზის“ (ინგ. the so-called “Third Way”) მხარდამჭერმა, ცინიკურად განაცხადა, რომ ეს რეფორმები იყო ცრუ სვლა, რადგან იმ დროს „გულწრფელად მჯეროდა, რომ ერთადერთი გამოსავალი სუფთა სახის კაპიტალიზმი იყო. ^[4]“

იმპერიალისტური გეგმები და საბჭოთა კავშირის საერთაშორისო სოლიდარობა

1968 წელს ჩეხოსლოვაკიაში ე.წ. „სუფთა კაპიტალიზმის“ დანერგვის გეგმა მხარდაჭერილი იყო საერთაშორისო იმპერიალიზმის მიერ განხორციელებული მთელი რიგი კონტრრევოლუციონერული ნაბიჯებით. აშშ-ის ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტოს (ინგ. CIA) და სახელმწიფო დეპარტამენტის მიერ წარმოდგენილი დოკუმენტების თანახმად, ამერიკის მთავრობას გააჩნდა „სამოქმედო გეგმები“, რომლების დანიშნულება იყო ჩეხოსლოვაკიაში არეულობის მოწყობა. ამ გეგმებში შედიოდა ხანგრძლივი ძირგამომთხრელი საქმიანობა (ანუ, საბოტაჟი), განგრძობადი ანტიკომუნისტური პროპაგანდა და ქვეყანაში სხვადასხვა კონტრრევოლუციური დაჯგუფების შექმნა/დაფინანსება.

უნდა აღინიშნოს, რომ ვარშავის პაქტის სახელმწიფოების მიერ ჩეხოსლოვაკიაში შეჭრამდე ერთი კვირით ადრე, პრაღაში სადღაც 10-დან 12 ათასამდე დასავლეთ გერმანელი ჩავიდა; ამასთანავე, უშუალოდ ქვეყნის დედაქალაქში უკვე აქტიურ საქმიანობას ეწეოდნენ აშშ-ს სადაზვერვო სააგენტოს თანამშრომლებიც. კალიფორნიულმა გაზეთმა გამოაქვეყნა ორგანიზაცია „ახალი ამერიკელები თავისუფლებისთვის“ ლიდერის განცხადება, რომელიც სულ ახლახან ჩამოვიდა იქიდან. ამ განცხადების თანახმად, მისი მისია იყო ჩეხოსლოვაკიაში სტუდენტთა ჯგუფების კომუნიზმის წინააღმდეგ ჩამოყალიბება და კონტრ-რევოლუციონერული ტერორისტული დანაყოფების მომზადება ^[5].

გერმანიის ფედერალურ რესპუბლიკას ჩეხოსლოვაკიაში კონტრრევოლუციის მოწყობის გეგმებში საკმაოდ მნიშვნელოვანი ადგილი ეკავა. 1968 წლის გაზაფხულისთვის ტურისტებს ამოფარებულნი ათასობით შენიღბული აგენტი, ჯაშუში და საბოტაჟისთვის მომზადებული პირი ჩავიდა ქვეყანაში. 1968 წლის აპრილში ჩეხოსლოვაკიასა და დასავლეთ გერმანიას შორის გაიხსნა ხუთი საპასპორტო-გამშვები პუნქტი და თითოეულს დღიურად 7000 მანქანა კვეთდა ^[6].

აგვისტოს დასაწყისში კი კონტრრევოლუციური მარყუჟი ჩეხოსლოვაკიას ყელზე შემოეხვია. ამერიკასა და დასავლეთ გერმანიაში წარმოებული შეიარაღება ნაპოვნი იყო სახელმწიფო შენობების სარდაფებში, ხოლო ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტოსა და დასავლეთი გერმანიის საიდუმლო სამსახურების ხელშეწყობით მძლავრი მობილური რადიო სადგურები კი სახელმწიფოს მასშტაბით ანტიკომუნისტურ გზავნილებს აჟღერებდნენ. სინამდვილეში იმპერიალისტების მიერ მხარდაჭერილ არეულობას კონტრრევოლუციურ გადატრიალებამდე ფაქტიურად არაფერი აშორებდა.

1968 წლის 20 აგვისტოს მომხდარი ვარშავის პაქტის სახელმწიფოების მიერ განხორციელებული სამხედრო შემოჭრა მოხდა სწორედ, რომ იმ მომენტში, როდესაც აშშ-სა და ევროპელი იმპერიალისტების მიერ წაქეზებული კონტრრევოლუციური ძალები უკვე „ახრჩობდნენ“ ჩეხოსლოვაკიას და მის მოსახლეობას. საბჭოთა ჯარების პრაღაში შემოსვლა იყო სოლიდარობის ნაბიჯი, რომელმაც გააუქმა იმპერიალისტური გეგმები და სახელმწიფო გარდაუვალი სამოქალაქო ომის შემთხვევაში დიდი სისხლისღვრისგან გადაარჩინა.

გასაკვირი არაა, რომ ბურჟუაზიული და ოპორტუნისტული ძალები ისტორიოგრაფიაში საბჭოთა კავშირისა და ვარშავის პაქტის სახელმწიფოების მიერ ჩეხოსლოვაკიაში საერთაშორისო ჩარევას უწოდებენ „საბჭოთა შემოჭრას“, რამაც, მათი თქმით, გამოიწვია ქვეყნის ტერიტორიული სუვერენიტეტი დარღვევა. ეს არის მტკნარი სიცრუე. იხილეს რა ჩეხოსლოვაკიის კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტისა და ეროვნული კრების წევრებმა კონტრ-რევოლუციური ჯანყის საფრთხე, მათ ოფიციალურად მოუწოდეს საბჭოთა კავშირსა და ვარშავის პაქტის წევრ სახელმწიფოების ჩარევისკენ. სავარაუდოდ, საბჭოთა ხელის გარეშე ქვეყანა ჩაეფვლებოდა სამოქალაქო ომის სისხლისმღვრელ გამანადგურებელ ქაოსში; ბოლოს კი, გადაიქცეოდა აშშ-სა და ნატო-ს რიგით მორჩილ ქვეყნად.

დღეს, ე.წ. პრაღის გაზაფხულიდან ნახევარი საუკუნის შემდეგ და აღმოსავლეთ ევროპაში კონტრრევოლუციური ცვლილებებიდან 30 წლის შემდეგ, ჩეხოსლოვაკიის, აწ უკვე გაყოფილი ჩეხეთის და სლოვაკეთის რესპუბლიკებად, მოქალაქეები სრულად გრძნობენ „კაპიტალისტური თავისუფლებების“ შედეგებს. სოციალური და მუშათა უფლებების ჩამოშლა, უმუშევრობის ზრდა, გავრცობადი პრივატიზაცია, უსახლკაროთა რაოდენობის სწრაფი ზრდა, მდიდრებსა და ღარიბებს შორის სულ უფრო ზრდადი უფსკრული – ეს კაპიტალიზმისა და ევროკავშირის „საჩუქრების“ მხოლოდ მცირეოდენი ჩამონათვალია. დღეისთვის, მონოპოლიები და შეძლებული ბიზნეს ჯგუფები ჩეხეთსა და სლოვაკეთის რესპუბლიკებში ფლობენ ძირითად სიმდიდრეს.

ისტორია ცოდნის ძალზედ მნიშვნელოვანი წყაროა. ჩეხოსლოვაკიისა და ე.წ. პრაღის გაზაფხული კი გვაძლევს წარსულზე და, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, დღევანდელობის და მომავლის დაპირისპირებებზე წარმოდგენას.

შენიშვნები:

1. ალექსანდრე დუბჩეკი (1921-1992), served as the First Secretary of the Presidium of the CC of the Communist Party of Czechoslovakia from January 1968 to April 1969.
2. Alternative to Partition: For a Broader Conception of America’s Role in Europe, Atlantic Policy Studies, New York: McGraw-Hill, 1965.
3. ოტა შიკი (ინგ. Ota Šik) (1919-2004), Economist and Politician, one of the key figures behind the economic liberalization plan.
4. Interview in Mlada Fronta newspaper, 2/8/1990.
5. გას ჰოლი (ინგ. Gus Hall), Imperialism today: an evaluation of major issues and events of our time, New York: International Publishers, 1972.
6. Anticommunism: yesterday and today, Ideological Committee of the CC of the KKE, Synchroni Epochi, Athens, 2006.