არჩევნის თავისუფლება, როგორც ილუზია

ყოველდღიური მოხმარების პროდუქტების და სერვისების სწრაფმა ზრდამ, სასაუზმე ფაფებით დაწყებული კბილის პასტით დამთავრებული წარმოუდგენელი არჩევნის აღქმას გვიტოვებს. მაგალითად თქვენ თუ ელემენტარულად ბოთლის ჩვეულებრივი და მინერალური წყლის ყიდვას გადაწყვეტთ საკმაოდ დიდი არჩევანი გექნება ბიუჯეტური Deer Park-ით და Ozark-ით დაწყებული, საკმაოდ ძვირიანი Perrier-ით და S. Pellegrino-ითი დამთავრებული. მაგრამ რეალურად მსგავსი ფართო არჩევნის არსებობა ხელოვნურადაა ნაწარმოები კაპიტალიზმის მიერ. ყველა ზემოთ ჩამოთვლილი ბრენდი ერთ კომპანიას ეკუთვნის, სახელად Nestle.

სამომხმარებლო ბაზარზე ფართო არჩევნის არსებობის შეგრძნების მიუეხედავად, რამდენიმე მსხვილი კომპანია ცნობილი ბრენდების აბსოლუტურ უმრავლესობას ფლობს და შესაბამისად ეს რამდენიმე კომპანია ეფექტურად აკონტროლებს იმ ყველაფერს, რასაც თქვენ მოიხმართ.

რამდენად კონტროლირებადია ”ილუზორული არჩევანი” მსხვილი ბიზნესის მიერ და როგორ ათვიცნობიერებს მოსახლეობა ტრანსნაციონალური კორპორაციების ინტერესს იმასთან დაკავშირებით, რასაც ყოველდღე ვყიდულობთ. ასე მაგალითად აშშ-ში ჩატარდა საზოგადოებრივი აზრის კვლევა, რათა დაედგინათ ამერიკელების ინფორმირებულობის დონე იმ ბრენდების მფლობელი კორპორაციების შესახებ, რასაც ისინი ხშირად მოიხმარენ. როგორც კვლევის შედეგად გაირკვა ამერიკელების უმრავლესობას წარმოდგენა არ აქვთ თუ რომელი კომპანიები არიან ცნობილი ბრენდები მესაკუთრეები. (კვლევის შედეგები შეგიძლიათ ამ ბმულზე იხილოთ – https://bit.ly/2VWlu2m)

სუპარმარკეტების უზარმაზარ თაროებზე გამოწყობილი უამრავი სხვადასხვა დასახელების პროდუქციის შემხედვარე ადამიანმა შეიძლება იფიქროს არჩევნის თავისუფლების ქონის შესახებ, თუმცა ეს რეალობას არ შეესაბამება. აი იმ უმსხვილესი კომპანიების ჩამონათვალი, რომლებიც ყოველდღიური მოხმარების ბრენდების უდიდეს ნაწილს ფლობენ:

Kellogg’s

დაარსებულია 1906 წელს 

2017 წლის ბრუნვა: $12.93 მლრდ. 

ძირითადი ბრენდები: Cheez-It, Eggo, Famous Amos, Keebler, Town House

General Mills

დააერსებულია 1928 წელს

2017 წლის ბრუნვა: $15.62 მლრდ. 

ძირითადი ბრენდები: Betty Crocker, Bisquick, Gold Medal, Cheerios, Chex

Kraft-Heinz Company

დაარსებულია 2015 (Kraft Foods Inc.-ის და Heinz-ის შერწმის შედეგად)

2017 წლის ბრუნვა: $18.22 მლრდ. 

ძირითადი ბრენდები: Heinz Ketchup, Kraft Mac & Cheese, Lunchables, Maxwell

Mondelez International

დაარსებულია 2012 წელს (Kraft Foods Inc.-ის გამოცალკევების შედეგად)

2017 წლის ბრუნვა: $25.9 მლრდ. 

ძირითადი ბრენდები: Cadbury, Chips Ahoy!, Nabisco, Oreo

MARS

დაარსებულია 1911 წელს

2017 წლის ბრუნვა: $35 მლრდ. 

ძირითადი ბრენდები: M&Ms, Snickers, Dove, Uncle Ben’s

Coca-Cola

დაარსებულია 1892 წელს

2017 წლის ბრუნვა: $35.41 მლრდ.

ძირითადი ბრენდები: Coca-Cola, Minute Maid, Glaceau

Unilever

დაარსებულია 1929 წელს

2017 წლის ბრუნვა: $62.62 მლრდ. 

ძირითადი ბრენდები: Ben & Jerry’s, Klondike, Popsicle, Degree, Vaseline

Procter & Gamble

დაარსებულია 1837 წელს

2017 წლის ბრუნვა: $65.06 მლრდ. 

ძირითადი ბრენდები: Pampers, Tide, Downy, Charmin, Gillette, Crest

PepsiCo

დაარსებულია 1898 წელს

2017 წლის ბრუნვა: $65.53 მლრდ. 

ძირითადი ბრენდები: Pepsi, Frito-Lay, Quaker, Tropicana

Johnson & Johnson

დაარსებულია 1886 წელს

2017 წლის ბრუნვა: $76.45 მლრდ. 

ძირითადი ბრენდები: Aveeno, Clean & Clear, Band-Aid, Tylenol

Nestle

დაარსებულია 1866 წელს

2017 წლის ბრუნვა: $89.79 მლრდ. ამერ. 

აღსანიშნავია რომ ამ კომპანიებიდან აბსოლუტური უმრავლესობა (10-დან 8) ამერიკული წარმოშობისაა, მხოლოდ 2 მათგანია ევროპული –  შვეიცარიული Nestle და ბრიტანული Unilever.

ზოგად ეკონომიკურ სიტუაციას, როდესაც ბაზარზე მრავალი მომხმარებლის მოთხოვნას რამდენიმე სუბიექტი აკმაყოფილებს ოლიგოპოლია ეწოდება. ოლიგოპოლიურ ბაზარზე შეღწევა გართულებულია, რაც წარმოშობს მონოპოლიური მოგების მიღების ობიექტურ საფუძველს. ლიბერალი ეკონომისტების წიგნების მიხედვით, რასაც უნივერსიტეტებში და ბიზნეს სკოლებში ასწავლიან გლობალიზაციას და თავისუფალ ვაჭრობას კონკურენციის ზრდამდე მივყავართ, თუმცა როგორც ვხედავთ რეალური სურათი რადიკალურად საწინააღმდეგოა.

საუკუნზე მეტი ხნის წინ თავის ცნობილი ნაშრომში ”იმპერიალიზმი,  როგორც  კაპიტალიზმის უმაღლესი სტადია” ვლადიმერ ლენინი აღნიშნავდა, რომ თავისუფალი კონკურენციის პრინციპიდან ამოიზარდა ოლოგოპოლია/მონოპოლია და მოიპოვა გავლენა მასზე, რომ თავისუფალი კონკურენციის პრინციპები უკვე ემორჩილებიან მონოპოლიებს,  რაც  წარმოშობს  წინაამღდეგობებს და და კონფლიქტებს მმართველ კლასებში. ოლოგოპოლია/მონოპოლია არის კაპიტალიზმის ტრანსფორმაცია უფრო მაღალ საფეხურზე, რაც ლენინის აზრით იმპერიალიზმად უნდა იქნეს მიჩნეული.